50’den fazla rahatsızlık bunama belirtilerini taklit edebiliyor ve bunamanın çok küçük bir yüzdesi geri döndürülebilir durumda. Bunamanın en yaygın iki örneği B12 vitamini eksikliği ve hipotiroid yani tiroid bezinin az aktif olması. Doğru teşhis önemli çünkü seçeneklerinizi bilmeniz gerekli. Altta yatan problem ortadan kaldırıldığında belirtiler ortadan kalkıyorlar.

Bunama Tipleri Arasındaki Farklılıklar

Doktorlar ve aileler teşhis koymaya çalışırken, bunu zorlaştıran farktörlerden bir tanesi bunamanın çok fazla türü olması. 50’den fazla rahatsızlık bunamayı taklit edebiliyor veya ona sebep olabiliyor.

Alzheimer hastalığı en yaygın inatçı hastalıklardan bir tanesi. Ancak diğer geri dönülemez bunama sebebi rahatsızlıklar arasında kan damarlarına bağlı vasküler demans, diğer dejeneratif bozukluklar (frontotemporal lobar dejenerasyon, Parkinson hastalığı, Huntington hastalığı), yavaş büyüyen beyin tümörleri veya merkezi sinir sistemi enfeksiyonları (Creutzfeldt-Jakob hastalığı, AIDS bunaması ve nörosifiliz) bulunuyor.

Bazı bunama türlerinde, tedavi zihinsel fonksiyonları iyileştirecektir ve bunların küçük bir yüzdesinde bunama, eğer tedavi kalıcı beyin hasarı gerçekleşmeden önce başlarsa geri döndürülebilir durumda. Bu nedenle bunama işaretleri görüldüğü anda doktora başvurmak çok önemli.

Geri Döndürülebilir Bunama

Geri döndürülebilir bunamanın teşhisi genelde kalıcı bunamadan daha kolaydır çünkü sıklıkla başka belirtiler ile birlikte gelirler.

Aşağıdaki rahatsızlık ve durumlarda bunama birincil ve hatta tek belirti de olabilir. Doğru tedavi bilişsel fonksiyonları iyileştirebilir, hatta tedavi edebilir.

Deliryum

Deliryum bunamaya benzeyen zihinsel işlev değişimlerine sebep olabilir ancak iki önemli farkı vardır:
• Oluşma hızı: Deliryumdaki zihinsel değişimler hızlı gelişirler, bazen saatler ve günler içerisinde. Buna karşın bunama aylar veya yıllar içerisinde ortaya çıkar.
• Bilinç düzeyi: Deliryumda bilinç ya pusludur ya da sersemlik ile ayırdında olma arasında gidip gelir. Bunama bilinç düzeylerini etkilemez.

Deliryum tıbbi olarak acil şekilde değerlendirilir çünkü kısmen ani, yaşamı tehdit eden rahatsızlıkların bir ana ifadesidir. Yaşlı insanlar ameliyatlardan sonra deliryuma yatkındırlar.

Alkol yoksunluk sendromu da deliryumun klasik bir tablosunu ortaya koyar. Benzer şekilde deliryum benzodiazepinlerin, diazepam, chlordiazepoxide ve alprazolam barındıran anksiyete karşıtı ilaçların yoksunluğunda da ortaya çıkabilir.

İlaçlara Toksik Reaksiyonlar

İlaçlar zihinsel gerilemenin yaygın suçlularından birisidirler. Yaşlanma ile birlikte karaciğer ilaçları metabolize etmekte zorlanır ve böbrekler onları vücuttan daha yavaş atarlar. Bunun sonucunda ilaçlar bedende birikmeye başlarlar. Kötü sağlığa sahip ve birden fazla ilaç alan yaşlılar buna biraz daha yatkınlar.

Bunama benzeri belirtilere sebep olan ilaçların listesi uzun ancak bazıları şöyle:

• antidepresanlar
• antihistaminler
• Parkinson karşıtı ilaçlar
• anksiyete karşıtı ilaçlar
• kardiyovasküler ilaçlar
• antikonvülsanlar
• kortikosteroidler
• narkotikler
• yatıştırıcılar

Depresyon

Bazı insanlar depresyonda oldukları zaman unutkanlık, düzensizlik, dikkatsizlik ve yavaş tepkiler gibi bunama benzer belirtiler sunarlar. Buna psödodemans denilir ve Alzheimer hastalığına sıklıkla eşlik eden depresyonu taklit eder ama ciddi farklar mevcut:

• Psödodemans: Psödodemensta, depresif mod zihinsel gerilemeden önce başlar. Tipik olarak kişi hafıza veya konsantrasyon kaybından şikayet eder, üzgün ve kaygılı görünür, düz, ifadesiz bir tonla konuşur.
• Depresyon: Alzheimer ile alakalı depresyonda zihinsel gerileme önce başlar ve kişi genelde hafıza problemlerini gizlemeye başlar ve onlara dikkat çekmemek ister.

B12 Vitamini Eksikliği

Bunama B12 eksikliği kaynaklı aneminin bir belirtisi olabilir. Bu anemiye sahip olanlarda kemik ilikleri alyuvarları normalden daha büyük ama az sayıda üretirler.

Yaşlı insanlarda bu aneminin ilk belirtisi genelde kafa karışıklığı, yavaşlık, sinirlilik ve umursamazlıktır. Diğer belirtiler arasında şunlar var:

• sarımsı cilt
• yorgunluk
• nefes darlığı
• baş ağrıları
• el ve ayaklarda hissizlik veya karıncalanma
• dengede durma zorluğu

Bu anemi genelde kötü beslenme kaynaklı B12 vitamini eksikliği sebepli değildir. Çünkü bu vitamin yumurtada, süt ürünlerinde, ette, balıkta, beyaz ette bulunur ve karaciğerde verimli şekilde depolanır.

Buna karşın B12 vitamini eksikliği genelde kişinin vitamini gıdalardan emememesi sonucunda oluşur. Neyse ki B12 iğnelerine erken başlanırsa eksikliği giderilebilir ve anemi belirtileri ortadan kalkar.

Hidrosefali

Hidrosefali yani beyinde su toplaması, beyin-omurilik sıvısının beyin çevresinde fazlalık yapmasıdır. Bu sıvı ventriküller (beyin merkezindeki oyuklar) tarafından salgılanır. Omurilik boyunca dolaşır ve beynin dış yüzeyindeki damarlar tarafından emilir.

Doğuştan hidrosefali genelde doğumdan kısa süre sonra teşhis edilir ancak normal basınçlı hidrosefali yaşlı insanların az bir miktarında ortaya çıkıyor. Bu rahatsızlık kafa travmasından, beyin kanamasından veya menenjitten kaynaklanabilir ama çoğu vaka belli bir rahatsızlık olmadan spontan şekilde ortaya çıkar.

Bunama geliştirmenin yanında bu rahatsızlığa sahip insanlar idrar kontrolünü kaybederler ve yavaş ama aceleci görünen bir şekilde yürürler, ayakları yere saplanmış gibidir. Ameliyat ile bir tüp bağlanır ve bu tüp beyindeki fazla sıvıyı şah damarına veya karın bölgesine gönderir. Bunun sonucunda hemen iyileşme görülür ancak tedavinin belirtiler ortaya çıktıktan hemen sonra olması gerekli.

Tümörler

Beyin tümörleri kötü huylu olabilirler ve bu nedenle çevre dokuları işgal edebilirler. Bunun yanında iyi huylu da olabilirler.

Beyin tümörleri bilişsel fonksiyonları bozarlar ve kişilik değişimlerine sebep olabilirler. Konumlarına göre baş ağrısı, nöbet veya kusma gibi başka belirtileri de tetikleyebilirler.

Yavaş büyüyen tümörlerin ilk belirtileri genelde özellikle yaşlı insanlarda bunamayı taklit ederler.

Subdural Hematom

Hematom, çürüklerden kaynaklanan kan pıhtılarıdır. Beynin yüzeyi ve dura adı verilen kalın dış zarın arasında oluştuğu zaman, Alzheimer hastalığını taklit edebilen belirtiler verir. Bu tip subdural hematomlar hayati tehlike teşkil edebilirler ve koma ile ölümlere sebep olabilirler.

Subdural hematomların büyük kısmı otomobil kazalarında alınmış olan ciddi kafa travmalarından kaynaklanırlar.

Ancak yaşlı insanlarda da bu rahatsızlık çok küçük (ve genelde unutulan) kafa yaralanmalarında ortaya çıkabilirler. Kan kapalı alana sızdığı zaman, hematoma genişler ve beyin fonksiyonlarını etkilemeye başlar.

Yaralanmanın olduğu haftalarda pıhtının alınması zihinsel fonksiyonları geri getirebilir. Ancak belirtiler o kadar yavaş ortaya çıkarlar ki teşhis genelde aylarca gecikir.

Tiroid Hastalığı

Tiroid hormonlarının aşırı üretimi (hipertiroid) genelde Graves hastalığından kaynaklanırken, az üretimi (hipotiroid) ise genelde Hashimoto tiroidinden kaynaklanır. Her iki bozukluk da bunama benzeri belirtiler verebilir.

• Hipertiroid: Hipertiroid teşhisi için doktorlar tiroid hormonu düzeylerini ölçen basit kan testleri kullanırlar. Tiroidin ameliyatla alınması veya radyoaktif iyot ile yok edilmesi genelde bilişsel sorunları düzeltir.
• Hipotiroid: Kandaki tiroid uyarıcı hormonun düzeyinin ölçülmesi ile belirlenir. Doktorlar genelde tiroid hormonu replasmanı öneriyorlar ancak bu tedavi daima bunamayı tersine çevirmiyor.

Alkolizm

Wernicke-Korsakoff sendromu, yani alkoliklerde geri döndürülemez kafa karışıklığı ve amnezi durumu, uzun süreli eksik beslenmeden kaynaklı tiamin eksikliğinden kaynaklanır. Ancak on yıldan daha fazla aşırı alkol tüketimi Alzheimer hastalığını taklit eden eksik düşünmeye de sebep olur.

Alkolizm kaynaklı bunamada, hafıza, oryantasyon ve dikkat azalır ama konuşma yetenekleri her zaman etkilenmez. Bu tip bunamada alkolü bırakmak kısmen zihinsel fonksiyonları geri döndürebilir.

Geri Döndürülemez Bunama

Geri döndürülemez bunamanın pek çok sebebi olsa da aşağıdakiler en yaygın sebepler. Bazı vakalarda doğru tedavi daha fazla hasara engel olabilir ancak kaybolan bilişsel fonksiyonlar geri getirilemezler.

Alzheimer Hastalığı

Alzheimer hastalığı diğer bunama türlerinden otopside beyin hücrelerinin dışında yapışkan beta-amiloid plaklarının ve hücrelerin içinde iplik ağlarının bulunması ile ayrılır. Bu lezyonlar yaşlanan herhangi bir beyinde mevcut olabilseler de, Alzheimer hastalarında daha fazladırlar ve beynin öğrenme ile hafıza merkezlerinde birikirler.

Bu konuda en geçerli teori, beyne inflamasyondan kaynaklanan veya diğer biyolojik değişimlerden kaynaklanan hasardan dolayı sinaptik kayıpların ve işlev kayıplarının ortaya çıkmasıdır. Bu da beyin hücreleri arasındaki iletişimi bozar. Zamanla beyin hücreleri ölürler ve doku kaybına sebep olurlar. Taramalarda beyin küçülmesi genelde ilk olarak hipokampüste, yani hafıza işlevlerinde merkezi rol oynayan bölgede bulunur.

Alzheimer hastalığının en belirgin işareti, yeni bilgileri hatırlamakta zorlanmadır. Alzheimer ilerledikçe aşağıdakiler olabilir:

• Hafıza kaybı: Günlük yaşamı zorlaştıracak kadar ağır olabilir (örneğin kişi eskiden tanıdık gelen bir mahallede kaybolabilir).
• Bilişsel gerileme: Birey bilişsel kabiliyetlerinde gerileme yaşayabilir (karar vermekte, sorun çözmekte veya iyi yargılarda bulunmakta zorlanır).
• Ruh hali ve kişilik değişimleri: Alzheimer hastalığına sahip bireyin ruh hali ve kişiliğinde ciddi değişimler olur (sinirli, düşmansı veya ilgisiz olabilir).

Alzheimer zayıflatan bir hastalıktır ve ölüm genelde teşhisten 3-9 yıl sonra olur. Alzheimer tedavisi için onaylı beş ilaç mevcut ancak bunlar belirtileri sadece hafifçe ortadan kaldırıyorlar.

Vasküler Demans

Bazı bilişsel problemler beynin bazı kesimlerine yetersiz kan akışından kaynaklanabilirler. Kan akışındaki bu azalma genelde beyni besleyen damarlarda atherosklerozdan (damar duvarlarında yağ birikimlerinden) kaynaklanır. Kan akışındaki bu bozulma beyinde ölü dokulu bölgeler yaratır.

Bu olaylar – genelde küçük nöbetler olduklarından – fark edilmezler ancak her biri beynin sadece küçük bir bölgesine hasar verir ve uzun süreli eksikliğe sebep olmaz. Ancak toplam hasar zamanla beyinde büyük ölü dokular birikmesine sebep olur ve belirtileri arasında kafa karışıklığı, düşünme yeteneğinde düşüş, konuşma bozukluğu ve felç bulunur.

Vasküler demans sahibi bireylerde aşağıdaki risk faktörlerinden bir veya bir kaç tanesi genelde bulunur:

• yüksek tansiyon
• kardiyovasküler hastalıklar
• diyabet
• sigara içme

Vasküler demansın en klasik belirtisi aniden gelen zihinsel değişimdir ve bazen felç ile bozulan konuşma da olur. Zihinsel gerileme genelde ilk olarak aniden gelir, sonra bu gerileme biraz azalır, başka bir nöbette yine aniden geriler.

Dejeneratif Hastalıklar

Çoğu bunama dejeneratif hastalıklardan kaynaklanır, yani gerilemenin durdurulamadığı hastalıklardan. Alzheimer hastalığı genelde bunamadan sorumlu olan dejeneratif hastalıklardan birisidir ve vakaların %50’sinden fazlasını oluşturur. Frontotemporal lobar dejenerasyon, Parkinson hastalığı ve Huntington hastalığı da tüm bunamaların %25’ine eşlik eder.

Fontotemporal Lobar Dejenerasyon

Bu hastalık grubu geçmişte Pick hastalığı olarak adlandırılıyordu ve beynin ön kısmında, yani frontal ve temporal loblarda körelme ile karakterize edilir. Genelde Alzheimer hastalığı ile karıştırılır çünkü belirtileri bazen aynıdır. Bazı uzmanlar onun Alzheimer’dan sonra ikinci en yaygın bunama sebebi olduğunu düşünüyorlar.

Frontotemporal lobar dejenerasyonun sebebi bilinmiyor ancak bazı versiyonları aile boyunca görülebiliyor ve bu nedenle bazen gen mutasyonları ile ilişkilendiriliyor. Bu dejenerasyona sahip bireyler genelde şu belirtileri gösterirler:

• hastalığın erken dönemlerinde öne çıkan afazi (konuşamama)
• baskılama kaybı, sonucunda sosyopatik ve hiperseksüel davranış görülebilir
• korku gibi duygusal tepkilerin kaybı
• nesneleri kompülsif şekilde ağıza koyma

Parkinson Hastalığı

Bu hareket bozukluğu, dopamin eksikliğinin sonucudur, çünkü bu nörotransmiter kas aktivitelerini koordine etme ve hafıza fonksiyonlarında kullanılır.

Yaygın belirtileri arasında titreme, uzuvlarda sertleşme, harekete başlama veya onu durdurmakta zorlanma bulunur. Hafif bilişsel problemler de hastalığın erken dönemlerinde yaygındırlar ve bunama Parkinson hastalarının %30 ila %80’inde ileri aşamalarda ortaya çıkar.

Parkinson hastalığına sahip bazı insanlarda bunama olur çünkü aynı zamanda Alzheimer hastalığına sahiptirler. Diğer vakalarda bunama halüsinasyonlar ile bağlantılıdır ve bunun beyindeki limbik ve kortikal bölgelere olan hasarla ilişkisi var gibi görünmekte. Parkinson hastalığının bu varyansına Lewy beden bunaması adı veriliyor.

Dopamin geçişini arttıran ilaçlar Parkinson hastalığının fiziksel belirtilerinin kontrol altına alınmasını sağlıyorlar ancak zihinsel fonksiyonları iyileştirmiyorlar.

Huntington Hastalığı

Huntington hastalığı nadir kalıtımsal bozukluklardan birisi ve 4. kromozomda anormal genlerden kaynaklı. Belirtileri arasında bilinçsiz hareketler ve bunama bulunuyor, genelde 20-40 yaşları arasında görülüyor.
Zihinsel bozulmalar fiziksel problemlerden önce veya sonra ortaya çıkabiliyorlar. Bu insanlara bakmak da genelde zor çünkü sinirli, agresif ve tutarsız davranışlar gösteriyorlar. İlaçlar hareket ve ruh hali bozukluklarını kontrol altına alabiliyorlar ancak hastalığın ilerlemesini durdurmuyorlar.

Bulaşıcı Bunama Türleri

Merkezi sinir sistemine saldıran herhangi bir bulaşıcı rahatsızlık bunama sebebi olabilir.
Creutzfeldt-Jakob hastalığı: Bu nadir ve hızlı ilerleyen bunama tipi prion adı verilen bir bulaşıcı ajandan kaynaklanır. İlk belirtileri arasında yorgunluk ve davranışta kesin değişimler vardır. Tipik olarak hastalık hareket problemleri, nöbetler, koma ve bir yıl içinde ölüm ile devam eder.

AIDS bunaması: Bu bunama tipi AIDS olan insanlarda görülür. Bunama hızlıca, bazen haftalar içinde ortaya çıkar ve unutkanlık, ilgisizlik ve düşünme zorlukları ile kendini gösterir.

Nörosifiliz: Penisilin bulunmadan önce beyin hastalıkları kurumlarına başvuran hastaların %30’una yakınında nörosifiliz bulunuyordu. Bu bozukluk sifilis enfeksiyonundan 15 sene sonra ortaya çıkar. Günümüzde nadir çünkü sifilis o noktaya ulaşmadan önce tedavi edilebiliyor.

Koronavirüs ( Covid-19), sizde travma oluşturduysa ve sürekli olarak bu konu ile ilgili yoğun ve süreğen kaygı hissediyorsanız ve  neler yapacağınızı, nasıl baş edeceğinizi bilmiyorsanız bunu birlikte çalışabiliriz. Online terapi almak isterseniz bana bu numaralardan ulaşabilirsiniz.

Uzman Klinik Psikolog Diana Güler
Telefon: 0216 266 24 48 & 0533 086 30 22
Mail: info@dianaguler.com
İnstagram: dianagulerr