Kortizol Nedir?
Kortizol stres hormonu olarak da bilinir çünkü bedenin stres tepkisinde rol oynar. Fakat kortizol aslında stresten çok daha fazlası.
Bu steroid hormon adrenal bezlerde üretilir. Bedenimizdeki hücrelerin büyük kısmında kortizol reseptörleri bulunur ve bunlar kortizolü aşağıdakiler gibi çeşitli fonksiyonlar için kullanırlar:
• kan şekeri yönetimi
• inflamasyonların azaltılmaları
• metabolizma yönetimi
• hafıza formülasyonu
Kortizol sağlık için önemlidir ancak çok fazlası bedeninizde terör estirebilir ve pek çok istenmeyen belirtiye sebep olabilir.
Yüksek Kortizol Belirtileri Nelerdir?
Yüksek kortizol bedende pek çok sayıda belirtiye sebep olabilir. Belirtiler kortizol artışına neyin sebep olduğuna göre değişiklik gösterebilirler.
Çok fazla kortizolün genel belirti ve işaretleri şöyle:
• kilo alımı, özellikle de orta kısımda ve üst sırtta
• kilo alımı ve yüzde yuvarlaklaşma
• sivilceler
• ciltte incelme
• kolayca morarma
• yüzde kızarma
• iyileşmede yavaşlık
• kas zayıflığı
• yoğun yorgunluk
• sinirlilik
• konsantrasyon zorluğu
• yüksek tansiyon
• baş ağrısı
Yüksek Kortizol Düzeyleri Ne Anlama Geliyor?
Yüksek kortizol düzeyleri bir kaç anlama gelebilir.
Yüksek kortizol Cushing sendromu olarak da nitelendirilebilir. Bu rahatsızlık bedenin çok fazla kortizol üretmesi sonucunda ortaya çıkar (benzer belirtiler yüksek dozda kortikosteroidler aldıktan sonra da ortaya çıkabilirler ve bu nedenle Cushing sendromu için test yapmadan önce bu olasılığı elemek gerekir).
Cushing sendromunun bazı yaygın belirtileri şöyle:
• Orta kısımda, yüzde ve omuzlar arasında yağ depoları
• Mor çatlaklar
• Kilo alımı
• Yaraların yavaş iyileşmeleri
• Ciltte incelme
Bir kaç farklı şey yüksek kortizol gelişimine katkıda bulunabilir.
Stres
Stres hem hormonlardan hem de sinirlerden gelen bir sinyal kombinasyonunu tetikler. Bu sinyaller adrenal bezlerin adrenalin ve kortizol dahil olmak üzere hormonlar salgılamalarına sebep olur.
Bunun sonucunda savaş veya kaç tepkisinin bir parçası olarak kalp ritminde ve enerjide artış meydana gelir. Bu vücudun kendini potansiyel tehlikelerden ve zararlı durumlardan korumak için hazırlanmasıdır.
Kortizol aynı zamanda savaş veya kaç durumlarında temel olmayan fonksiyonların sınırlandırılmasını sağlar. Tehlike geçtiği zaman hormonlar normal düzeylerine geri dönerler. Tüm bu süreç hayat kurtarıcı olabilir.
Fakat devamlı stres altında olduğunu zaman, bu tepki her zaman kapanmaz.
Kortizol ve diğer stres hormonlarına uzun vadede maruz kalmak, neredeyse tüm vücut işlemlerinizi bozar, pek çok sağlık probleminin riskini arttırır ve bunlar arasında kalp hastalıklarından obeziteye, anksiyeteden depresyona pek çok şey bulunuyor.
Hipofiz Bezi Sorunları
Hipofiz bezi beynin tabanındaki çeşitli hormonların salgılanmasını kontrol eden küçük bir organdır. Hipofiz bezindeki problemler onun adrenokortikotropik hormon gibi bazı hormonları az veya çok üretmesine sebep olabilir. Bu hormon adrenal bezleri kortizol salgılamaları için tetikler.
Yüksek kortizol düzeylerine sebep olan hipofiz rahatsızlıkları şöyle:
• Hipofiz bezinin aşırı faaliyet göstermesi
• Hipofiz tümörleri, adenomlar dahil
• Kanserli hipofiz tümörleri
Adrenal Bez Tümörleri
Adrenal bezler böbreklerin üzerinde bulunurlar. Bu bezlerdeki tümörler hem iyi hem de kötü huylu olabilirler ve boyutları değişkenlik gösterebilir. Her ikisi de kortizol dahil olmak üzere yüksek düzeyde hormon salgılayabilir. Bu da Cushing sendromuna sebep olabilir.
Buna ek olarak, eğer tümör yakındaki organlara baskı uygulayacak kadar büyükse, karın bölgesinde bir ağrı veya doluluk hissi de ortaya çıkabilir.
Adrenal tümörler genelde iyi huyludurlar ve adrenal bezleri görüntülenen 10 insandan 1 tanesinde ortaya çıkarlar. Adrenal kanserler çok daha nadirler.
İlaçların Yan Etkileri
Bazı ilaçlar kortizol düzeylerinde artışa sebep olabilirler. Örneğin oral doğum kontrol ilaçlarının kandaki kortizolü artırdıklarına dair bağlantılar mevcut.
Astım, artrit, bazı kanserlerin ve diğer rahatsızlıkların tedavisinde kullanılan kortikosteroid ilaçlar da yüksek dozlarda ve uzun süre alındıkları zaman yüksek kortizol düzeylerine sebep olabilirler.
Yaygın olarak reçete edilen kortikosteroidler şöyle:
• prednisone
• cortisone
• methylprednisolone
• dexamethasone
Doğru dozu bulmak ve kortikosteroidleri reçete edildiği gibi almak yüksek kortizol düzeyleri riskini azaltacaktır.
Steroid ilaçlar aşamalı olarak azaltılmadıkça bırakılmamalılar. Birden durmak düşük düzeyde kortizole sebep olur ve bu da düşük tansiyona ve kan şekerine, hatta komaya ve ölüme sebep olabilir.
Kortikosteroid alırken doz takviminizde yapacağınız değişikliklerde daima doktorunuzla konuşun.
Östrojen
Dolaşımdaki östrojen kanınızdaki kortizol düzeylerini arttırabilir. Bu östrojen terapisi veya hamilelikten kaynaklanabilir. Östrojenin dolaşımda yüksek miktarda olması kadınlarda yüksek kortizolün en yaygın sebepleri arasındadır.
Doktora Gitmeli Miyim?
Eğer yüksek kortizolünüz olabileceğini düşünüyorsanız, kan testi için doktora görünmek önemli. Yüksek kortizolün yaygın işaret ve belirtileri başka hastalıklardan da kaynaklanabilirler ve bu nedenle neyin belirtilere sebep olduğunu onaylamak önemli.
Eğer yüksek kortizol düzeylerinden kaynaklanabilecek belirtiler görüyorsanız, doktor şu testleri önerebilir:
• Kortizol idrar ve kan testleri: Bu testler kan ve idrardaki kortizolü ölçerler. Kan testi için damarınızdan kan alınır. İdrar testinde ise 24 saat boyunca idrarınız toplanır ve daha sonra kontrol yapılır. Kan ve idrar örnekleri daha sonra kortizol düzeylerinin analizi için laboratuvara gönderilir.
• Kortizol tükürük testi: Bu test Cushing sendromunu kontrol içindir. Gece alınan tükürük örneğini kontrol edilerek kortizol düzeylerinin yüksek olup olmadığına bakılır. Kortizol düzeyleri gün içinde yükselip düşer ve Cushing sendromu olmayan insanlarda gece ciddi miktarda düşer. Gece yüksek kortizol düzeyi olması Cushing sendromunun işareti olabilir.
• Görüntüleme testleri: CT taramaları veya MRI taraması ile hipofiz bezi ile adrenal bezler görüntülenerek tümör ve diğer anomaliler tespit edilebilirler.
Yüksek kortizol düzeylerinin kontrolsüzce kalmaları sağlığınıza ciddi tehlikeler doğurur. Tedavi edilmezse yüksek kortizol şunlar başta olmak üzere ciddi sağlık sorunlarına yol açar:
• kardiyovasküler hastalıklar
• osteoporoz
• insülin direnci ve diyabet
• psikiyatrik bozukluklar
Sonuç Olarak
Herkesin zaman zaman kortizol düzeyi yüksek olur. Bu bedenin tehlike ve zarara karşı doğal bir tepkisidir. Fakat uzun süreçler boyunca yüksek kortizol miktarına sahip olmak sağlık üzerinde kalıcı etkiler bırakır.
Eğer yüksek kortizol belirtileriniz varsa, ilk olarak kan testi ile başlamanız ne kadar yüksek olduğunu görmenizi sağlar. Sonuçlara bağlı olarak doktor altta yatan sebepleri ortaya çıkarabilir ve kortizolün güvenli düzeye çekilmesine yardımcı olabilir.
