The Lancet’te yayınlanan yeni bir sistematik analizin bulgularına göre, her sene ortalama 11 milyon ölüm (her 5 ölümden 1 tanesi), doğrudan kötü beslenmeden kaynaklanıyor. Bu da onun tütün ürünleri ve yüksek tansiyondan daha fazla insan öldürdüğü anlamına geliyor.

Sağlıksız beslenmenin pek çok kronik hastalığa dair riski arttırdığı bilinse de, bu geniş çaplı analiz, küresel bazda kötü beslenmenin tüm diğer risk faktörlerinden daha fazla ölüme sebebiyet verdiğini gösteriyor.

Kötü Beslenmenin Ölüm Sebebi Olduğunu Gösteren Çalışma

The Lancet’in yayınladığı analizde, 195 ülkeden 15 farklı gıda grubunun tüketimine dair veriler incelenmiş ve 1990’dan 2017’ye kadar 27 yıllık bir takip gerçekleştirilmiş. Analizin hedefi beslenme trendlerinin hastalık geliştirme ve bunun sonucu olarak ölüme sebep olma üzerindeki etkilerini gözlemlemekmiş.

Araştırmacılar hastalıkların oranlarına özel 15 beslenme risk faktörünü belirlemişler. Takip edilen gıda grupları ise şöyle: meyveler, sebzeler, bakliyat, tam tahıllar, kuruyemişler, çekirdekler, süt, lifler, kalsiyum, deniz ürünü omega-3 yağ asitleri, çoklu doymamış yağlar, kırmızı et, işlenmiş et, şekerle tatlandırılmış içecekler, trans yağ asitleri ve tuz.

Sağlıksız diyet nedir? Araştırmacılar aşağıdaki kombinasyonun sağlık için en büyük riski doğurduğunu belirtiyorlar:

  • Sağlıklı gıdaların az alımı: özellikle de meyveler, sebzeler, kuruyemişler, tam tahıllar ve çekirdekler.
  • Sağlıksız gıdaların çok alımı: özellikle tuzu yüksek gıdalar, kırmızı et, işlenmiş et ve şekerli içecekler.

Çalışmanın Temel Bulguları

  • Tuzu yüksek, tam tahılı az ve meyvesi az bir beslenme tarzı beslenme kaynaklı hastalıklar ve ölüm oranları ile güçlü bir bağ içerisinde.
  • Tam tahılların az alımı 25-50 yaş arası genç yetişkinlerde hastalık ve ölüm riskini arttırırken, tuz 70 yaş üzerinde en büyük sebep.
  • Yeterince sağlıklı gıda tüketmemenin sağlıksız gıdaları çok tüketmekten daha fazla negatif etkisi olduğu belirtiliyor. Araştırmacılar pek çok ülkede temel problemin sağlıklı gıdaların az alımı olduğunu belirtiyorlar.
  • Hastalık kaynaklı ölümle alakalı bir diğer büyük risk faktörü ise çok fazla kırmızı et, işlenmiş et, trans yağ ve şekerli içecekler tüketmek.

Farklı Ülkelerdeki Beslenme Kalitesi ve Onun Hastalık ile Ölümler Üzerindeki Etkileri

  • Analizdeki 195 ülke içerisinde, İsrail en düşük beslenme kaynaklı ölüme sahip ülke olmuş.
  • Özbekistan’da ise en yüksek beslenme kaynaklı ölüm oranı kaydedilmiş.
  • Dünyanın en kalabalık 20 ülkesi içerisinde Mısır, yaş standartlaştırma işleminden sonra en yüksek beslenme kaynaklı ölüme sahip ülke olmuşken, Japonya hem bu konuda hem de kalp damar sağlığına bağlı ölümler konusunda en düşük oranlara sahip olmuş. Japonya dünyanın en az işlenmiş et, trans yağ ve tatlı içecek tüketilen ülkelerinden birisi ve sebze, lifler ve tam tahıl tüketimi görece yüksek.
  • ABD beslenme kaynaklı ölümler konusunda 43. sırada. Yüksek gelirli Kuzey Amerika gibi kategorilendirmelerde, bu yerlerde işlenmiş etler, şekerli içecekler, tuzlu gıdalar ve trans yağlar konusunda yüksek tüketim görülmüş.
  • En yüksek yaş standartlaştırılmış beslenme kaynaklı kalp damar hastalıkları ölümlerinde Çin birinci olmuş ve Meksika ise tip-2 diyabet ölümlerinde lider olmuş.

Kötü Beslenmenin Günlük Sonuçları

Araştırmacılar beslenme kalitesini arttırmanın küresel bazda her beş ölümden birini engelleyebilme potansiyelinin olduğunu gösteriyorlar.

Analizdeki bulgular bunu gösteriyorlar.

“Küresel olarak neredeyse her sağlıklı gıda ve besinin tüketimi 2017 yılında optimum düzeyin altındaydı. Mevcut ve ideal alımlarda en büyük fark kuruyemişler, çekirdekler, süt ve tam tahıllarda görüldü. Günde 49 gram gibi şekerli içecek tüketimi, ideal miktardan çok daha yüksek. Benzer şekilde işlenmiş et ve tuz tüketimi de küresel olarak ideal düzeylerden uzakta.”

Peki işlenmiş, düşük kaliteli gıdalar, kızarmış gıdalar, kola gibi şeylerin kombinasyonu ile sebze ve kuruyemiş gibi besin yoğun gıdaları yememenin sağlığınız için sonuçları neler olabilir? Kötü bir beslenmenin erken ölüm ve hastalıklara katkıda bulunmasının bazı yolları şöyle:

  • Tansiyonu ve kolesterolü yükseltir
  • Obeziteye sebep olur
  • Metabolik sendrom ve diyabete sebep olur
  • Kronik inflamasyonlara, mide bağırsak sorunlarına ve otoimmün hastalıklara sebep olur
  • Nörolojik sağlığı olumsuz etkiler ve bilişsel gerilemeye sebep olur
  • Böbreklere ve karaciğere hasar verir
  • Depresyona katkıda bulunur

The Lancet’teki çalışma, özellikle ideal olmayan beslenmenin bulaşıcı olmayan hastalıklarda nasıl bir risk faktörü olduğuna odaklanmış durumda. Bu hastalıklar arasında kalp hastalıkları, kanser türleri, tip-2 diyabet, kronik böbrek hastalığı, osteoartrit, Parkinson hastalığı, otoimmün hastalıklar, beyin kanaması, osteoporoz, Alzheimer hastalığı ve katarakt bulunuyor.

Her yıl beslenmeye bağlı gerçekleşen 11 milyon ölüm içerisinde 10 milyon tanesinin kalp hastalıkları ile, 913.000 tanesinin obezite kaynaklı kanserler ve 339.000 tanesinin ise tip-2 diyabet sebebiyle olduğuna inanılıyor.

Erkeklerin hem sağlıklı hem de sağlıksız gıda tüketimi kadınlardan daha fazla olmuş ve sebep tahminen erkeklerin genel olarak daha fazla kalori almaları. 50-69 yaş aralığındaki orta yaşlı yetişkinlerden hem sağlıklı hem de sağlıksız gıda alımı daha fazla olurken, 25-49 genç yetişkin aralığında daha düşük olmuş. Genç yetişkinlerdeki şekerli içecek ve baklagil tüketiminde yaşa bağlı bir azalma olmuş.

Sağlıklı Yemenin 6 Temeli

Çalışma bulgularına göre ideal miktardanın anlamı beslenme kaynaklı hastalıkların riskini azaltmak için yeterli olacak bir miktar. Bunlar kısaca şöyle:

  • Meyve: Günde 200-300 gram
  • Sebze: Günde 290-430 gram
  • Baklagil: Günde 50-70 gram
  • Tam tahıllar: Günde 100-150 gram
  • Yemiş ve çekirdekler: Günde 16-25 gram
  • Süt: Günde 350-520 gram
  • Kırmızı et: Günde 18-27 gram
  • Lifler: Günde 19-28 gram
  • İşlenmiş et: İdeal olarak 0 gram ancak 4 grama kadar olabilir
  • Tatlı içecekler: İdeal olarak tüketilmemeli ancak günde 5 grama kadar olabilir
  • Trans yağlar: Mümkün olduğunca az, mümkünse hiç

Rafine-İşlenmiş Tahıllar Yerine Tam Tahıllar

Pek çok ülkede, beslenmede tam tahılların yoksunluğunun lider beslenme riski faktörü olduğu keşfedilmiş. Bunlar arasında ABD de mevcut ve burada esmer pirinç, arpa, kinoa, kara buğday gibi tam tahıllar diğer ülkelerden daha az tüketiliyormuş.

The Lancet’in araştırmasının bulgularına göre, bazı uzmanlar sağlıksız gıdaların sağlıklı olanlar ile değiştirilmelerinin en ideal senaryo olduğunu belirtiyorlar. Bu toplum sağlığı müdahalelerinin odağı olmalı. Yani çoğu ekmekte, gevrekte, makarnada ve diğer ürünlerden %100 tam, antik tahıllar kullanılması sağlığınızı koruyabilir.

İşlenmiş ve Paketli Gıdalardan Alınan Tuzu Azaltmak

Özellikle çok işlenmiş gıdalarda bulunan yüksek miktarlarda tuzu tüketmenin pek çok Asya ülkesi başta olmak üzere bazı ülkelerde en büyük risk faktörü olduğu tespit edilmiş.

Daha Fazla Taze Meyve, Daha Az Şekerli Gıda ve İçecek Tüketin

Çok az taze meyve yemek ancak şekeri tatlı içeceklerden almanın pek çok ülkede ciddi bir risk faktörü olduğu görülmüş. Meyveler bakımından zayıf bir beslenme özellikle Sahra altı ülkelerindeki en büyük problem olmuş. Beslenmenize katabileceğiniz en sağlıklı gıdalar arasında orman meyveleri, narenciye, kivi, mango ve kavun bulunuyor.

Çeşitli Sebzeler Tüketin

Beslenmenizden işlenmiş gıdaları çıkartmak önemli olsa da, sağlıklı gıdaların tüketimini arttırmanın daha fazla koruyucu etkisi olduğu görülüyor ve bunlar arasında özellikle antioksidan zengini sebze ve meyveler bulunuyorlar.

Sebzeler tüketilebilecek en besin yoğun gıdalar arasındalar ve özellikle kalorileri düşük, fitobesinleri, vitaminleri ve mineralleri de yüksek. En sağlıklı seçenekler arasında brokoli ve kara lahana, koyu yapraklı sebzeler, havuç, dolmalık biber, kuşkonmaz ve domates bulunuyor.

Daha Fazla Kuruyemiş ve Çekirdek Tüketin

Kuruyemiş ve çekirdeklerin az tüketiminde Meksika birinci sırada ve bu da hastalık ile erken ölümde bir risk faktörü. Bunlar çok iyi çoklu doymamış yağ, lif ve mineral kaynakları olduğundan tüketilmeleri kalp sağlığına, sindirim sağlığına, iştah kontrolüne ve daha fazlasına iyi geliyor.

Keten tohumu, chia tohumu, badem, ceviz ve diğerlerini tüketebilirsiniz.

İşlenmiş Et ve Trans Yağlardan Uzak Durun

Kırmızı et, işlenmiş et ve trans yağların tüketimi pek çok ülkede gözlenmiş ve artan hastalık riski ile bağlantılı olmuş. Sosis, salam, sucuk, pastırma gibi işlenmiş etler yerine organik et, beyaz et ve deniz ürünleri tüketerek daha sağlıklı bir seçim yapabilirsiniz.