İnme bir beyin krizidir denilebilir. Beyne giden kan kaynağının tıkanması sonucunda ortaya çıkar. İnme acil bir durumdur ve hemen tıbbi müdahale gerektirir.

İnme ABD’de en yaygın beşinci ölüm sebebi ve her sene 800.000 insan ondan dolayı hayatını kaybediyor. Yani her 40 saniyede birisi onun yüzünden ölüyor.

İnme Hakkında Kısa Bilgiler

  • İnme sırasında beyin yeterince oksijen ve besin alamaz, bu nedenle beyin hücreleri ölürler.
  • Beyin hasarını engellemek için en kısa sürede teşhis edilip tedavi edilmeli.
  • Tedavi inme türüne göre değişiklik gösterir.
  • Önlemenin en etkili yollarından birisi sağlıklı bir yaşam tarzına sahip olmak ve risk faktörü olabilecek altta yatan diğer rahatsızlıkları tedavi etmek.

İnme Nedir?

Beyne giden kan takviyesinin bir şekilde bozulması veya azalması sonucunda inme ortaya çıkar. Bu olduğu zaman beyin yeterince oksijen ve besin alamaz, beyin hücreleri ölmeye başlarlar.

ABD’de inmeden ölen insanların yaklaşık %40’ı erkek ve %60’ı ise kadınlar.

Amerikan Kalp Derneği’ne göre beyaz insanlara göre Afrika kökenli olan insanların ilk defa inme yaşama riskleri iki kat daha fazla ve inmeden ölme riskleri de daha yüksek.

Tedavi

İskemik ve kanama kaynaklı inmelerin sebepleri farklı ve bu nedenle farklı tedavi formları gerekli.

Beyinde oluşan hasarın azaltılması için hangi inme türünün ortaya çıktığı hemen belirlenmeli ancak bu durum doğru tedavi için de önemli çünkü bir inme türü için geçerli olan tedavi, diğer türde zararlı hale gelebilir.

İskemik İnme

İskemik inme, damarların tıkanmaları veya daralmaları sonucunda ortaya çıkar ve bu nedenle tedavide beyne giden kan akışının iyileştirilmesi hedeflenir.

Tedavi ilk olarak pıhtıları parçalayan ve yeni pıhtı oluşumuna engel olan ilaçlar ile başlar. Aspirin verilebilir, ayrıca doku plasminojen aktivatörler (TPA) de iğneyle verilebilirler. Bu iğne pıhtıları açmada çok etkilidir ancak inme belirtileri başladıktan sonra 4.5 saat içerisinde uygulanmalıdır.

Acil durum prosedürlerinde TPA doğrudan beyindeki damarlara verilebilir veya bir alet kullanılarak fiziksel olarak pıhtının alımı sağlanabilir. Bu prosedürlerin faydalarına dair araştırmalar hala devam ediyorlar.

İnme riskinin azaltılması için başka işlemler de uygulanabilirler. Karotit endarterektomi uygulamasında cerrah karotit damarı açar ve onu tıkayan herhangi bir birikimi temizler.

Alternatif olarak anjiyo uygulaması ile daralan damar bir baloncuk ile genişletilir ve sonrasında stent takılarak açıklık sağlanır. Bu damarın tekrar daralmasına engel olur.

Kanama Sebepli İnme

Beyin kanaması olarak da adlandırılan bu rahatsızlıkta kan sızarak beyne geçer ve bu nedenle tedavinin odağında kanamayı kontrol etme ve beyin üstündeki baskıyı azaltma bulunur.

Tedavi beyindeki basıncı azaltmak, tansiyonu kontrol etmek, nöbetleri engellemek ve damarların aniden kapanmalarını önlemek için verilen ilaçlar ile başlar.

Eğer kişi kan sulandırıcı veya trombosit karşıtı ilaçlar alıyorsa, bu ilaçların etkilerine karşı gelecek ilaçlar verilir veya kan kaybını telafi etmek için kan verilir.

Kanamaya sebep olan kan damarları cerrah tarafından tamir edilir. Anevrizmaların temeline küçük kelepçeler takılabilir veya çıkarılabilir yaylar takılarak kan akışı durdurulur ve yırtık önlenir.

Eğer kanama arteriovenöz kusurlardan kaynaklanıyorsa cerrah çok büyük ve çok derinde değillerse onları çıkartmaya çalışabilir. Bunlar damarlar arasındaki ağ gibi bağlantılardır ancak normal damarlardan daha ince oldukları için daha kolay yırtılırlar.

Rehabilitasyon

İnme kişiyi hem fiziksel hem de duygusal olarak etkileyebilen yaşamı değiştiren bir deneyimdiir. İnmeden sonra belli terapi ve destekler ile başarılı bir iyileşme süreci geçirilebilir. Bazıları şöyle:

  • Konuşma terapisi: Bu terapi konuşma ve konuşulanları anlama konusundaki problemlerde yardımcı olur. Uygulama, rahatlama ve iletişim tarzını değiştirme yardımcı olabilir.
  • Fizik terapi: Kişinin hareketi ve koordinasyonu tekrar öğrenmesine yardımcı olabilir. İlk başlarda zor olabilse de aktif kalmak önemli.
  • Mesleki terapi: Kişinin günlük rutin aktiviteleri yapabilme yeteneğinin iyileştirilmesi içindiir. Örneğin banyo yapma, yemek pişirme, giyinme, yeme, okuma ve yazma bunlar arasındadır.
  • Destek grupları: Bunlar inmeden sonra ortaya çıkabilen depresyon gibi ruh sağlığı problemlerinde yardımcı olurlar. Pek çok kişi ortak deneyimleri paylaşmayı ve bilgi değiş tokuşunu faydalı buluyor.
  • Aile ve arkadaşların desteği: Kişiye en yakın olan insanlar destek ve rahatlık sağlamalılar. Aile ve arkadaşların neler yapılabileceği konusunda bilgilendirilmeleri çok önemli.

Rehabilitasyon devam eden tedavinin önemli bir parçası. Doğru yardım ve sevenlerin desteği ile rehabilitasyonla inmenin şiddetine göre normal yaşam kalitesi elde edilebilir.

Önleme

İnmeyi önlemenin en iyi yolu altında yatan sebeplere yönelik çalışmak. Bunu ise en iyi şekilde yaşam tarzı değişimleri ile yapabilirsiniz:

  • sağlıklı beslenme
  • sağlıklı bir kiloda kalma
  • düzenli spor
  • tütün ürünlerini bırakma
  • alkolden kaçınma veya ölçülü tüketme

Besleyici bir beslenme düzeninin içerisinde bol bol meyve, sebze ve kuruyemişler, çekirdekler, baklagiller ve tam tahıllar bulunmalı. İşlenmiş eti veya kırmızı eti ya çok az tüketmeli veya tüketmemeli, kolesterol ve doymuş yağ alımını sınırlandırmalı. Tuz alımını azaltmak da sağlıklı bir tansiyon elde edilmesini sağlar.

İnme riskini azaltmak için başka önlemler de alınabilirler:

  • tansiyonu kontrol altında tutmak
  • diyabeti kontrol etmek
  • obstrüktif uyku apnesini tedavi etmek

Yaşam tarzı değişimlerine ek olarak doktor pıhtı ve trombosit karşıtı ilaçlar ile gelecekteki iskemik inmeleri önlemeye çalışabilir.

Bunlara ek olarak inmenin tekrarı riskinin azaltılması için damar cerrahisi uygulanabilir ve diğer cerrahi seçenekler de hala araştırılıyorlar.

Türleri

İnmenin 3 temel türü var:

  • İskemik inme: Bu en yaygın türüdür. Kan pıhtısı kan ve oksijenin beyne gitmesine engel olur.
  • Beyin kanaması: Zayıflamış kan damarlarının yırtılmaları sonucunda oluşur ve anevrizmalardan veya arteriovenöz malformasyonlardan kaynaklanabilir.
  • Geçici iskemik atak: Mini inme olarak da adlandırılır. Kan akışının beynin bir kısmına ulaşmaması sonucunda ortaya çıkar. Kısa süre sonra normal kan akışı geri döner ve belirtiler ortadan kalkar.

Sebepleri

Farklı inme türlerinin farklı sebepleri var. Ancak inmenin aşağıdaki risk faktörlerine sahip insanlarda ortaya çıkma ihtimali daha fazla:

  • aşırı kilolu olmak
  • 55 yaş ve üzerinde olmak
  • ailede veya kişide inme geçmişi olması
  • hareketsiz yaşam tarzı
  • çok içme, sigara ve uyuşturucu kullanma alışkanlıkları

İskemik İnme

Bu inme türünde beyne kan sağlayan damarlar tıkanır veya daralırlar. İskemi, beyin hücrelerine hasar veren şiddetli kan akışı azalmasıdır.

Bu tıkanmalar genelde beyin damarlarında ortaya çıkabilen pıhtılardan kaynaklanırlar. Ayrıca bedendeki diğer kan damarlarında da ortaya çıkabilir ve kan akışından atılamadan beyindeki dar damarlara geçebilirler.

Damarlardaki plak adı verilen yağ birikimleri de iskemi ile sonuçlanan pıhtıların oluşumuna sebep olabilirler.

Kanama Türü İnme

Beyin kanaması beyindeki damarların kan sızdırmaları veya tamamen yarılmaları sonucunda ortaya çıkar.

Sızan kan beyin hücrelerine baskı uygular ve onlara hasar verir. Ayrıca kanamadan sonra beyin dokularına ulaşan kan takviyesi de azalır. Damarlar beynin iç kısmında veya yüzey kısmında patlayıp kan akıtabilirler, beyin ve kafatası arasındaki bölgeye kan gönderebilirler.

Bu yırtıklar hipertansiyon, travma, kan inceltici ilaçlar ve anevrizmalar gibi rahatsızlıklardan kaynaklanabilirler. Anevrizmalar kan damarlarının duvarlarındaki zayıflıklardır.

Beynin iki yarım küresi arasındaki kanama en yaygın beyin kanaması türüdür ve beyin dokusunun damar patlamasının ardından kanla dolması sonucunda ortaya çıkar.

Subaraknoid kanama ise ikinci tür beyin kanamasıdır ve daha az yaygındır. Bu inme türünde kanama beyin ve onu kapsayan ince doku arasındaki bölgede ortaya çıkar.

Geçici İskemik Atak

Geçici iskemik atak diğer inme türlerinden farklıdır çünkü beyne giden kan akışı sadece kısa bir süre bozulur. Genelde pıhtılardan kaynaklanan diğer iskemik inmelere benzer durumdadır.

Damarın tıkanması ve belirtiler geçici olsalar bile tıbbi bir durum olarak değerlendirilmelidir. Gelecekteki inmelere dair bir uyarı işaretidirler ve bir damarın kısmen tıkandığına veya kalpte bir pıhtı kaynağı olduğuna işaret ederler.

ABD’deki Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri’ne göre, geçici atak geçiren kişilerin üçte biri herhangi bir tedavi almazsa büyük bir inme yaşıyor. Bu insanların %10-15’i geçici ataktan sonra 3 ay içerisinde büyük bir inme yaşıyor.

Belirtileri

İnme belirtileri genelde uyarı vermeden ortaya çıkarlar.

Temel belirtileri şöyle:

  • kafa karışıklığı, konuşma ve anlamakta zorlanma
  • baş ağrısı, muhtemelen bilinçte değişim ve kusma
  • yüz, kol, bacaklarda veya bedenin bir yarısında hareket etme zorluğu ve hassasiyet kaybı
  • bir veya iki gözde görme kaybı
  • yürümekte zorlanma, baş dönmesi ve koordinasyon kaybı

İnme uzun vadeli sağlık problemlerine sebep olabilir. Ne kadar hızlı tespit edilip tedavi edildiğine göre birey geçici veya kalıcı engellere sahip olabilir.

Yukarıdaki problemlere ek olarak inme geçiren bireyler aşağıdakileri de yaşayabilirler:

  • mesane ve dışkı kontrol problemleri
  • depresyon
  • hareket ve sıcaklık değişimleri sonucunda daha kötü hale gelen el ve ayak ağrıları
  • felç veya vücudun bir yanında veya iki yanında zayıflık
  • duyguları kontrol ve ifade etmekte zorluklar

Belirtileri değişken olabilirler ve şiddetleri de değişebilir.

İnmenin işaretlerini yakalamak için aşağıdakilere dikkat etmek gerekir:

  • Yüzde sarkma: Kişi gülmeye çalışınca yüzünün bir kısmı sarkıyor mu?
  • Kolda zayıflık: Kişi her iki kolunu yukarı kaldırmaya çalışınca bir kol aşağı mı gidiyor?
  • Konuşma zorluğu: Kişi basit bir cümleyi tekrar mı ediyor? Konuşması garip mi?
  • 112’yi aramak: Eğer yukarıdaki işaretler varsa, hemen acile ulaşmalı.

İnmeden şüphelenen kişi tıbbi yardımı ne kadar çabuk getirirse sonuç da daha iyi olur ve kalıcı hasar ile ölüm oluşma ihtimali azalır.

Teşhis

İnme hızlıca gelir ve genelde bir doktor daha doğru teşhisi koyamadan ortaya çıkar.

İnme yaşayan kişinin doğru teşhis ve tedavi alması için belirtiler ilk ortaya çıkmaya başladıktan sonra 3 saat içerisinde hastaneye gitmelidir.

Doktorlar hangi tür inmenin ortaya çıktığını tespit etmek için kullandıkları farklı yöntemler mevcut. Bunlar şöyle:

  • Fizik muayene: Doktor belirtiler ve tıbbi geçmiş hakkında sorular sorar. Tansiyonu kontrol edebilir, boyundaki karotit arterleri dinler ve gözlerin arkasındaki kan damarlarını pıhtı belirtisi için kontrol eder.
  • Kan testleri: Doktor kan testi uygulayarak pıhtıların ne kadar hızlı oluştuğunu inceler, kandaki belli maddelerin miktarlarına bakar ve enfeksiyon olup olmadığını görür.
  • CT taraması: X ışınları serisi kanamaları, inmeyi, tümörleri ve beyindeki diğer rahatsızlıkları gösterebilir.
  • MRI taraması: Radyo dalgaları ve mıknatıslar ile beynin görüntüsü alınır ve hasar görmüş beyin dokusu tespit edilir.
  • Karotit ultrason: Ultrason taraması ile karotit damarlardaki kan akışı kontrol edilir ve plakların varlığı gözlenir.
  • Serebral anjiyogram: Beynin kan damarlarına boya enjekte edilir ve böylece x ışınlarına görünür olmaları sağlanır. Böylece beynin ve boyundaki kan damarlarının detaylı görüntüsü elde edilir.
  • EKG: Kalbin detaylı görüntüsü alınır ve böylece oradan çıkıp da beyne giderek inmeye sebep olabilecek pıhtılar gözlenirler.

İnme türünün tespiti için hastane ortamında yapılacak taramalar gereklidirler.