Hangi beslenme türü böbrek hastalıkları için en iyisi? Amerikan Besin Derneği’ne göre böbrek diyeti kronik böbrek hastalıklarının geç ve son evrelerinde olan insanlar için öneriliyor. Bu böbrek rahatsızlıklarına sahip olan insanların büyük kısmı böbrek replasman terapisine yani diğer adıyla hemodiyalize gidiyor ancak ek olarak ciddi komplikasyonları önlemek üzere beslenmelerinde de değişiklik yapmaları gerekiyor.

Böbrek diyetinde ne tüketmeli? Böbrek uzmanları arasında bu konu hala biraz tartışmalı çünkü sorgulanan çok sayıda böbrek diyeti kısıtlaması mevcut. Yıllar boyunca böbrek hastalıklarına sahip insanlarda komplikasyonları önlemek için kullanılmış olsa da, bu beslenme türü sınırlayıcı ve ona dair eleştiriler de var.

Böbrek diyetinin vitamin ve mineraller gibi mikrogıdalar, polifenoller ve lifler bakımından sınırlı olmasına dair endişeler çoğalıyor çünkü bu temel besinleri almak için gerekli olan iyi kaynaklardan kaçınmak veya onların tüketimini azaltmak gerekiyor. Örneğin geleneksel böbrek diyetinde meyve, sebze, tam tahıllar, baklagiller, mercimekler ve kuruyemişler gibi pek çok gıda grubuna dair sınırlamalar mevcut ve araştırmalar bu sınırlamaların beslenme yetersizliğine bağlı olarak başka sağlık problemlerine yol açabileceklerini gösteriyorlar.

Bazı hekimler şu anda böbrek hastalığı diyetinin sadece çok kısıtlı olmadığını, aynı zamanda hastalar için takibinin zor olduğunu ve ters etkiler yaratabileceğini hissetmeye başlıyorlar. Bu nedenle Akdeniz diyeti, DASH diyeti gibi alternatif diyetler de şu anda böbrek hastalığının yönetimi için daha iyi yaklaşımlar olarak öneriliyorlar.

Böbrek Diyeti Nedir? Kimin Onu Takip Etmesi Gerekli?

Maalesef böbrek iflasının kalıcı bir tedavisi ve çaresi yok ancak böbrek hastalıkları olan bir kişiyi olabildiğince dengede ve sağlıklı tutmak için stratejiler var. Bu stratejilerden bir tanesi kandaki atık maddelerin miktarını azaltmak için belli gıdaların alımını sınırlandıran böbrek hastalıkları diyeti. Böbreklerin kandaki su, tuz ve diğer mineralleri dengeli oranlarda tutmaları gerektiği için, böbrek fonksiyonlarındaki kayıplar anormal mineral düzeylerine sebep olabiliyorlar.

Peki böbrek diyeti ne anlama geliyor? Böbrek diyetinin yeme planında sodyum, potasyum ve fosfor alımı sınırlandırılmıştır çünkü böbrek hastalıkları ve problemleri olanların bu besinleri ne kadar tükettiklerine dikkat etmeleri gerekir. Bu üç mikrogıda, kanda birikebilir ve yüksek tansiyon, ödem ve sıvı birikimi, kalp aritmisi, kemik bozuklukları ve vasküler kalsifikasyon gibi problemlere sebep olabilir.

Son araştırma bulgularına göre bazı uzmanlar klasik böbrek diyetinin hastaları içerisinde kırmızı etin, pek çok koruyucu ve katkı eklenmiş paketli gıdaların ve rafine tahıllar ile şekerlerin bulunduğu klasik batı tipi beslenmeye yönlendirdiğini düşünüyorlar ve endişe ediyorlar.

Şu anda üzerine çalışılan yeni bir yaklaşımda ise böbrek hastalıklarına sahip olan hastaların Akdeniz diyetine yönlendirilmeleri sağlanıyor. Örneğin Avrupa Böbrek Derneği ve Avrupa Diyaliz ve Nakil Derneği şu anda klasik böbrek diyeti yerine Akdeniz tipi beslenmeyi öneriyor çünkü besinler bakımından çok daha yoğun ve içerisinde çeşitli sebzeler, baklagiller gibi önemli gıdalar bulunduğu gibi daha esnek bir yapıda. Çeşitli çalışmalarda kronik böbrek hastalıklarına sahip olan insanlarda protein ve sodyum alımını sınırlandıran bitkisel beslenmenin de faydaları görülüyor.

Böbrek Problemlerinin İşaretleri ve Belirtileri

Böbrek iflası ve onu yaşayan birisinin sahip olabileceği belirtiler nelerdir? Böbrek iflası, böbreklerin kişiyi hayatta tutabilecek kadar iyi çalışmayı bırakmaları sonucunda ortaya çıkar. Bu rahatsızlık, böbreklerin aniden atık atma, idrarı konsantre etme, elektrolitleri koruma ve sıvı dengesini korumadaki yeteneklerini kaybetmeleri ile tanımlanıyor.

Akut böbrek yetmezliği, böbrekleri normalde olması gerektiği gibi çalışmayı aniden bırakmış olan hastalar için kullanılan bir tabir. Kronik böbrek hastalıkları ise normal/sağlıklı böbrek fonksiyonlarında aşamalı bir azalmayı tanımlıyor.

Böbrek problemlerine ve hatta böbrek hastalıklarına sahip olan bazı hastalar herhangi bir görünür belirtiye sahip olmazlar. Ancak böbreklerin aniden iflası ortaya çıktığı zaman, bu hızla ilerler ve bir acil durum halini alır.

Böbrek hastalıkları zamanla kötüleşme eğilimindedirler ve şunlarla başlayabilirler:

  • Bulantı, kusma ve iştah kaybı
  • Yorgunluk ve zayıflık
  • Uyku problemleri
  • Şişkinlik
  • İdrar miktarında değişim
  • Kas krampları ve seğirmeleri
  • Göğüs ağrısı
  • Nefes darlığı
  • Yüksek tansiyon

Böbrek hasarının belirtileri arasında şunlar bulunuyor:

  • Böbrek ağrısı, kaburgaların altında gerginlik veya titreme olarak hissettirebilir, bel ve karın bölgesinde de benzer hisler olabilir.
  • Normalden daha fazla idrar üretmek veya hiç üretmemek. Ancak böbrek hastalıklarının uyarı işaretlerinden birisi ise sık idrara çıkma ve bazen kanlı olması, farklı renklere sahip olması.
  • Elektrolit dengesizliklerinden dolayı sıvı ve ödem birikimi. Özellikle bacaklar, bilekler ve ayaklar bundan etkilenirler. Gözler ve yüz de şişkin görünebilir.
  • Hazımsızlık, bulantı, iştah kaybı ve bazen kusma.
  • Yüksek tansiyon.
  • Bilişsel ve ruh hali değişimleri. Bunun sebebi genel olarak elektrolit düzeylerindeki değişimler ve dehidrasyon. Bunlar arasında kafa karışıklığı, uyuma zorluğu, anksiyete, yorgunluk, konsantrasyon zorluğu, güçsüzlük ve zihinde bulanma bulunuyor.

Kişinin böbrek problemleri riskini ne arttırır? Böbrek hastalıkları ve iflası için kişinin risk faktörleri şöyle:

  • Diyabet, anemi, yüksek tansiyon, kalp hastalıkları veya kalp durması geçmişinin olması.
  • Sağlıksız beslenme.
  • Çok kilolu veya obez olma.
  • Yaşlanma.
  • Prostat hastalıkları, karaciğer hasarı ve karaciğer hastalıkları geçmişi.
  • Ani kan kaybına sebep olan böbrek yaralanmaları ve travma yaşamak.
  • Başka bir hastalıktan dolayı immün fonksiyonların düşmesi.
  • Hastanede veya yoğun bakım biriminde tedavi görmek. Örneğin ameliyat geçirmek veya bir organ-ilik nakli olmak.
  • Antibiyotikler, ağrı kesiciler, tansiyon ilaçları ve ACE inhibitörleri gibi bazen böbrek problemlerine sebep olabilen ilaçlar almak.
  • Nadiren de olsa, böbrek hastalıkları böbrek iltihabından kaynaklanabilirler ve bu tip idrar yolu enfeksiyonları bakteri veya virüslerden kaynaklanabilirler. Genelde üretrada veya mesanede başlarlar ve sonrasında böbreklerden bir veya daha fazlasına ulaşırlar. Eğer böbrek enfeksiyonu gelişirse, belirtileri arasında ateş, bel ve yan ağrıları, sık idrara çıkma, bulantı ve idrarda kan olabilir.

Böbrek İflası ve Böbrek Hastalıkları Hakkındaki Gerçekler

  • ABD’de yetişkin nüfusun %13’ünde bir tür böbrek hastalığı mevcut ve bu rakamın yaşlı nüfus arttıkça artması bekleniyor. Kronik böbrek hastalığı böbrek iflası için en büyük risk faktörü durumunda.
  • Uzmanlar kronik böbrek hastalıkları ile bağlantılı olan beş birincil komplikasyon olduğunu belirtiyorlar: anemi, hiperlipidemi, kötü beslenme, kardiyovasküler hastalıkların risk faktörleri ve defektif kemik oluşumu (kalsiyum ve fosfor metabolizmasındaki bozulmadan dolayı anormal kemik gelişimi).
  • Diyaliz böbrek iflası yaşayanlar için bir tedavi seçeneği ve hastanın normal böbrek fonksiyonlarının sadece %10-15’i kaldığı zaman gerekli oluyor. Pek çok diyaliz hastası diyabet ve anemi gibi diğer sağlık problemleri ile bağlantılı olarak gıda kısıtlamalarına sahip.
  • Akut böbrek iflası ciddi bir rahatsızlık. Eğer hasta bu rahatsızlıktan dolayı yoğun bakıma gelirse, ölüm ihtimali %50-80 arasında.
  • Böbrek taşları yaygın bir sağlık problemi. Her 10 kişiden bir tanesinin yaşamlarının bir noktasında ağrılı böbrek taşları ile başa çıkmak zorunda kaldığı tahmin ediliyor. Böbrek taşlarının belirtileri arasında bel veya yanlarda ağrı, bulantı ve kusma, ateş, idrarda kan ve sık idrara çıkma ile terleme bulunuyor. Böbrek taşlarının temel sebepleri şunlar: kötü beslenme (özellikle oksalatlar bakımından zengin beslenme), sentetik kalsiyum takviyeleri alma, genetik faktörler, gıda alerjileri ve hassasiyetleri, elektrolit dengesizlikleri, ilaçlar ve uyuşturucu kullanımı.

Böbrek Diyeti Gıda Listesi, Yenilecek ve Kaçınılacak Gıdalar

Eğer niyetiniz sağlıklı bir böbrek diyeti planını takip etmekse, ilk atılacak olan adım mutfağınızı doğru gıdalar ile doldurmak. Ayrıca böbrek diyetinin kısıtlamaları konusunda kendinizi eğitmeniz ve çok fazla sodyum, potasyum ve fosfor içeren gıdalardan kaçınmanız gerekiyor.

Son yıllarda böbrek hastalıklarına sahip olan insanlar için en iyi beslenme konusunda bir değişim oldu. Clinical Journal of the American Society of Nephrology’de 2017’de yayınlanan bir çalışmaya göre, klasik böbrek diyeti yerine sağlıklı bir beslenme düzeni tutturmanın böbrek hastalıklarına sahip olan bireylerde ölüm oranlarında düşüş ile ilişkilendirildiği belirtildi. Sağlıklı yeme düzeninden kastedilen ise meyveler, sebzeler, balık, baklagiller, tam tahıllar ve bol lifli gıdalarca zengin ama kırmızı et, sodyum ve rafine şeker alımı bakımından zayıf bir beslenme.

Bu bulgu dikkat çekici çünkü geçmişte önerilmiş olan geleneksel böbrek diyeti rehberlerinin tam tersi. Çok uluslu bir cohort çalışmasının bulgularına göre, 8000’den fazla diyaliz hastası akdeniz diyeti ve DASH tipi diyete bağlı kalmış ve bu hastalarda hem kalp damar hem de diğer sebeplerden kaynaklı ölüm oranlarında artma değil azalma gerçekleşmiş.

Son araştırmalara göre böbrek diyetinde yenilecek gıdalar şöyle:

  • Çeşitli sebzeler. Yeşil yapraklı sebzeler, çiğ sebzeler ve pişmiş sebzeler. Pancar ve pancar suyu, ıspanak, domates, mor patlıcan, deniz yosunu ve kereviz en iyi tercihler arasında. Ancak rahatsızlığınızın şiddetine göre doktor potasyumu çok yüksek sebze ve meyvelerden kaçınmanızı önerebilir (örneğin avokado, kavun, muz, portakal, meyve suları, domates, baklagiller vb.)
  • Çeşitli meyveler, özellikle de yaban mersini, orman meyveleri gibi antioksidanlar bakımından zengin meyveler. Bu koyu renkli süper gıdalar, besin bakımından yoğunlar ve böbrek enfeksiyonları ile savaşa yardımcı olabilirler. Yaban mersini suyu konsantresi içmek de bir diğer seçenek. Limon ve misket limonu suyu içmek de temizleyici etkileri nedeniyle yardımcı olabilir.
  • %100 tam tahıllar ancak takviyeli tahıl alırsanız beslenmenize çok fazla mineral katabilir.
  • Organik süt ve süt ürünleri. Yoğurt, kefir ve yıllanmış peynirler.
  • Kaliteli, serbest gezen tavuk ve balık etleri. Kolajen tozu veya protein tozu gibi kemik suyundan üretilen protein tozları da uygundur.
  • Yumurta.
  • Kuruyemiş, çekirdek ve baklagiller (haftada 4-5 porsiyon).
  • Sağlıklı yağlar. Hindistan cevizi, zeytinyağı veya ghee ile organik tereyağı.
  • Tansiyonu düşürmeye yardımcı olan gıdalar arasında şunlar var: nar suyu, yeşillik suları, kişniş suyu, pancar suyu, siyah çikolata, keten tohumu, susam yağı ve hibisküs çayı.
  • Taze bitki ve baharatlar. Oregano, zerdeçal, zencefil, tarçın, maydanoz ve biberiye gibi.
  • Ayrıca yeterince su ve su veren sıvı içmeyi unutmayın. Bunlar arasında bitki çayları, gazlı sular ve meyve aromalı sular da var.

Böbrek Diyeti Sırasında Kaçınılacak Gıda ve Bileşenler Şöyle

  • Tuz, deniz tuzu veya sarımsak tuzu, soğan tuzu gibi diğer baharatlı ve aromalı tuz türleri.
  • Salam, sosis, sucuk, pastırma gibi işlenmiş etler ile diğer işlenmiş et türleri. Pek çok donmuş et ürünü tuz bakımından zengin bir karışım içinde dondurulur.
  • Konserve etler ve çorbalar, bunlarda sodyum yüksektir.
  • Paketli hazır pilavlar.
  • Hardal ve soya sosu gibi pek çok hazır sos.
  • Soya fasulyesi yapı, ayçiçek yağı gibi rafine yağlar.
  • Bira ve kola.
  • Klasik böbrek diyetinde potasyum zengini gıdaların alımı sınırlıdır ancak şu anda bunun gerekli veya faydalı olup olmadığına dair tartışmalar var. Potasyum pek çok meyvede, sebzede, süt ürününde ve ette bulunuyor. Potasyum zengini gıdaları tolere edip edemediğinizi doktorunuza sormanız daha iyi olur. Bu ürünler arasında kavun, muz, portakal, meyve suları, domates, baklagiller, balkabağı, kabak, patates, marul, ıspanak, lahana gibi ürünler var. Bunlar normalde çok sağlıklı gıdalar ve bu nedenle beslenmenizde tutmak isteyebilirsiniz.
  • Böbrek diyetinde patates yenir mi? Patates ve tatlı patateste bol miktarda potasyum bulunur ancak genellikle kabuğu soyulmuş ve iyice pişmiş halde belli bir miktarda tüketilebilir.
  • Doktor oksalik asit bakımından zengin bazı gıdalardan kaçınmanızı önerebilir (ıspanak, ravent, domates, marul, patlıcan, pancar, kereviz, kabak, tatlı patates, nohut, badem, yaban mersini, çilek, maydonoz ve kakao).
  • Çok fazla fosfor ve potasyum tüketiminden kaçınmak için günde bir bardak süt veya süt ürününden fazlasını tüketmeyin.
  • Çok fazla fosfor almaktan kaçınmak için kuru fasulye, yeşillikler, brokoli, mantar ve brüksel lahanası tüketimini günde bir kaseden fazla yapmayın. Yüksek fosforlu olan ve çok az tüketmeniz gereken gıdalar şöyle: fasulye türleri, çoğu tahıl, çikolata, kuru sebzeler ve meyveler ile gazlı içecekler.
  • Günde bir kaseden fazla yulaf ezmesi, kepek, buğday gevreği, granola tüketmekten kaçının çünkü bunların takviyeli olma ihtimalleri yüksek.

Bu yaklaşım tek başına böbrek hastalığının yönetimi için yeterli olmasa da, böbrek temizliği yapmak herhangi bir böbrek enfeksiyonu tipine sahipseniz faydalı olabilir ve ayrıca ödem, idrar yolu enfeksiyonları ve böbrek taşı belirtilerine de iyi gelir. Böbreklerinizi beslemek için anti inflamatuvar etkileri olan bitkiler, sebzeler ve meyveler tüketin. Yukarıda önerilen gıdaları tüketmenin yanında böbreklerinize fayda sağlayabilecek üç tane bitki var: ısırganotu, dulavratotu ve yüksük otu.

  • Isırganotu C vitamini bakımından zengindir ve böbreklerden fazla sıvının atımına yardımcı olabilir.
  • Dulavratotu kökü ve kökünün çayı ise idrar söktürücü işlev gösterir ve böbrekleri uyararak su ve sodyum bakımından zengin fazla sıvıların atımını sağlar.
  • Yüksük otu ise böbrekleri temizlediği düşünülen bir geleneksel Çin tıbbı bitkisidir.
  • Ancak kronik böbrek hastalığınız veya ciddi bir sıvı birikimi probleminiz varsa bu takviyeleri kullanmadan önce doktorunuza danışmanız iyi olur.

Böbrek Diyeti Protokolü ve Yeme Planı

Böbrek diyeti rehberinin genel görünümü şöyle:

  • Sodyum, potasyum ve fosforlu gıdaların alımını sınırlandırın veya gözleyin. Evde yemek yapın ve dışarıda hızlı gıdaları tüketmekten kaçının. Bunlar genelde tuz bakımından zengin olurlar. Yemek pişirirken tuzlu suda pişirmeyin ve yemeklere fazladan tuz katmayın.
  • Etiketleri okuyarak çoğunlukla paketli gıdalardaki yüksek sodyum oranlarından kaçının. Porsiyon başına 300 mg’dan fazla tuza sahip gıdaları atlayın. Bu noktada en dikkat edilecek şey, içerik listesinde tuzu ilk 4-5 sırada barındıran gıdalardan kaçınmak. Bunun yerine düşük tuzlu veya tuz eklenmemiş seçenekleri değerlendirin veya evde yemeği kendiniz yapın.
  • Kan şekeri düzeylerini kontrol etmek için protein, sağlıklı yağlar ve kompleks karbonhidratlar bakımından dengeli bir beslenme sürdürün.
  • Bir minerali çok fazla almaktan kaçınmak için çeşitli meyve ve sebzeler tüketin. Böylece aşırı potasyum tüketmeden gerekli besinleri alabilirsiniz.
  • Yemeklerin tadını daha iyi yapmak için tuz eklemeden baharat ve bitkiler katın. Örneğin karabiber, pul biber, çili tozu, sarımsak ve soğan baharatları, kuru oregano, paprika, taze fesleğen ve biberiye, limon suyu gibi seçenekler var.
  • Sütü veya peyniri günde 1 kase, 1 porsiyon gibi sınırlandırın.
  • Paketli gıdalardan kaçının çünkü bunlarda genelde fosfat katkıları olur ve tam gıdalar tüketin.
  • Protein alımını sınırlandırmanız gerekip gerekmediği konusunda doktorunuza danışın. Çünkü bu durum hastaya göre değişkenlik gösterir. Kronik böbrek hastalığının erken aşamalarında yediğiniz protein miktarını sınırlandırmanız gerekebilir. Eğer diyaliz tedavisine başlamanız gerekiyorsa, öncekinden daha fazla protein tüketmeniz gerekebilir.
  • Ne kadar sıvı tüketmeniz gerektiğini de doktorunuza sorun. Çünkü bazı hastaların arttırması, bazılarının ise azaltması gerekiyor.

Böbrek diyeti menüsü için bir örnek şöyle:

  • Kahvaltı: ¼ kase cevizle süslenmiş tam tahıllı pankek ve 1 kase meyve, yanında 1 bardak süt veya yoğurt; yanında pişmiş yeşillik ile 2 yumurta ve 1 parça tost veya 1 kase patates; kolajen protein, orman meyveleri, ıspanak ve yoğurt-süt ile yapılmış smoothie, 1 bardak kadar yoğurt, yarım bardak yaban mersini ve 2 yemek kaşığı dilimlenmiş badem ile dörtte bir bardak granola.
  • Öğle yemeği: Balık-tavuklu salata ve üzerine zeytinyağı sirke sosu; 100 gram ton balıklı veya somonlu salata ve yanına sebzeler ile tatlı patates.
  • Akşam yemeği: 100 gram balık veya tavuk salatası ile pişmiş sebzeler, yarım bardak pirinç veya kinoa; et ve sebzeler ile yapılmış bir güveç veya çorba ile yanına salata.
  • Atıştırmalıklar: meyve, yoğurt, biraz kuruyemiş, proteinli smoothie veya yoğurt.

Uyarılar

Unutmayın ki kişinin takip edebileceği en iyi böbrek diyetini etkileyen pek çok faktör var. Bunlar arasında hastalığın düzeyi, mevcut tedavi durumları ve diğer rahatsızlıkların varlığı bulunuyor.

DASH diyeti veya Akdeniz diyetine benzer sağlıklı beslenme türlerinin böbrek hastalıkları ve kalp hastalıkları gibi diğer hastalıkların da ilerleyişini yavaşlattıkları bilinse de, bazı hastaların daha kısıtlı olan daha özel diyetleri takip etmeleri gerekebilir. Bu nedenle beslenmenizi değiştirmeden önce doktorunuza danışın. DASH diyeti ve akdeniz diyeti diyalizdeki insanlar için tasarlanmamıştır ve bu nedenle doğru gıda alımını sağlamak için bir diyetisyenle de görüşebilirsiniz.