Kendinizi dürtüsel, hızlı kararlar veren birisi olarak mı görüyorsunuz? Yoksa kararsız, günlerce düşünen bir insan mısınız? Aslında karar verme tarzımız o kadar da kesin değil. Kötü kararlar vermemizin bilimsel bir sebebi var ve ileriye dönük düşünme gücümüzü arttırmanın çeşitli yolları var.

Beynin iyi ve kötü kararlar verme yeteneği temel olarak beyindeki prefrontal kortekse bağlı.

Prefrontal korteks optimize olup yeterince hızlı çalıştığında, iyi, ileriye dönük kararlar verme ihtimalimiz artar. Ancak bu bölge yaşam tarzı faktörleri gibi diğer faktörler nedeniyle beynin diğer kısımlarıyla bağlantısını kaybettiğinde, kararlarımız kaba ve ana yönelik olurlar. Bu nedenle bir dilim daha kek yiyip yememeye karar verirken de, sabah sporunu atlarken de, pahalı kot pantolonlar alırken de, prefrontal korteksiniz ile beyninizin dürtüselliği etkileyen diğer kısımları arasında bağlantı kopukluğu olması çok mümkün.

Şimdi bu bölgeye dair minik bir bilim dersi aldığımıza göre, bu kopukluğun sabit olmadığını bilmeniz gerekli. Hatta bağlantıyı tekrar kurma ve sağlıklı, uzun vadeli kararlar verme şansımız var.

Dürtüsel kararlar verme eğilimimizin üç temel sebebine ve bu hasarı geri döndürme yöntemlerine bir bakalım.

Uykusuzluk

Çok yorgun olduğunuzda neden dikkatsizce kararlar verdiğinizi hiç merak ettiniz mi? Belki bir kase sağlıklı ve besleyici yulaf ezmesi yerine şekerli bir hamurişi tercih ettiniz, belki de TV izlemek için sporunuzu es geçtiniz. Uykulu olduğunuzda size hemen tatmin verecek kararlar verirsiniz ve bu prefrontal korteks bağlantısı ile ilgili.

Daha fazla uyuduğunuzda, prefrontal korteks daha aktif olur ve amigdala ile daha bağlantılı şekilde çalışır. Bir gecelik uykusuzluktan sonra amigdalanın daha aktif olduğunu ve prefrontal korteks ile bağlantısının azaldığını görebilirsiniz.

Bu noktada temel çözüm göründüğü üzere daha fazla uyumak. Ancak yatağa daha erken gitmek tam olarak çözüm de değil. Uykunun hangi aşamalarında eksiklikleriniz var? Yeterince REM uykusu uyuyor musunuz? Glymphatik sistemin beyni temizlediği derin uykuyu yaşıyor musunuz?

Uyku muhtemelen etki edebileceğiniz en önemli şey. İyi bir gece uykusu uyumak sizi her şeyden daha fazla iyileştirecektir.

Çok Fazla Stres

Kronik stresin pek çok sağlık probleminin kökeni olduğu biliniyor. Stres ayrıca prefrontal korteks ile amigdala kopukluğunda da rol oynuyor.

Uzun süren stres dönemleri daha küçük bir prefrontal korteks ile bağlantılı. Hayvan deneylerinde kronik stresin prefrontal korteksteki nöronları gerçekten küçülttüğü görülüyor. Stresin ruh sağlığımız için iyi olmadığını biliyoruz ancak kronik stres beynimizin fiziksel sağlığını da kötüye götürüyor olabilir.

Çözümü ise elbette stres yapmamak ancak bu tavsiyenin kendisi bile stres sebebi olabilir. Bu nedenle stresi ve kaygıyı azaltmak için meditasyon ile mindfulness gibi yöntemlere göz atmak gerekli. Spor da stresi hafifletmenin iyi bir yolu olabilir ve doğada zaman geçirmenin de stres düzeylerini azalttığı biliniyor. Doğada 20 dakika veya daha fazla vakit geçirmek kortizol hormonu düzeylerini azaltabiliyor.

Daha iyi, bilgece kararlar verebilmek için dışarı çıkmak ve 20 dakika bile olsa hareket etmek isteyebilirsiniz. Outdoor yoga seansları için mükemmel bir bahane olur.

İnflamasyon Düzeyleri

İnflamasyon ne olursa olsun kesinlikle kaçınmamız gereken bir şey. Onu zaten kötü olarak biliriz ancak beyin fonksiyonları üzerinde de oldukça etkisi var.

Problem sadece kronik inflamasyon da değil. Akut inflamasyon bile karar verme mekanizmamızı etkileyebilir. İnflamasyon düşünme şeklimizi doğrudan değiştirir. Yıllarca maruz kalmak gerekmez. İnflamasyon söz konusu olduğunda, insanların karar verme mekanizması bozulur. Dünyaya uzun vadeli düşünce ile bakmak yerine anlık faydalara odaklanan bir açıdan bakmaya başlarlar.

Bu tehlikeli bir döngü çünkü ne kadar çok ana yönelik karar verirseniz, inflamasyonu arttıran sağlıksız davranışlar gösterme eğiliminiz o kadar artar. Ne kadar çok inflamasyonunuz olursa da, o kadar dürtüsel kararlar verirsiniz.

Peki bu inflamatuvar döngüden nasıl kaçınmalı? İnflamasyonun kökeninde yer alan davranışları tespit etmek faydalı olabilir.

İnflamasyonun sebebi kötü uyku kalitesi, beslenme tercihleri, sporsuzluk veya hayatınızdaki stres miktarı olabilir. Sebep ne olursa olsun, inflamasyon karar verme sürecini etkiler ve bunun sonucunda daha fazla inflamasyona sebep olacak dürtüsel kararlar vermenize yol açar.

Bu nedenle yeme ve uyku alışkanlıklarınızı optimize etmek, stresle başa çıkma yöntemlerini araştırmak, inflamasyon düzeylerinizi etkileyebilir. Sağlıkla ilgili pek çok şeyde olduğu gibi pek çok faktör birbirine bağlı ve bu nedenle sadece tek bir değişikliğin bile düşünce tarzınızı değiştirme ihtimali var.