Antibakteriyeller olarak da bilinen antibiyotikler, bakterilerin gelişimini yavaşlatan veya onları yok eden ilaçlardır.

Bunlar bakterilerden kaynaklanan hastalıkların tedavisinde kullanılan çeşitli güçlere sahip ilaçlardır.

Antibiyotikler soğuk algınlığı, grip ve pek çok öksürük türü gibi viral enfeksiyonları tedavi edemezler.

Antibiyotik Nedir?

Antibiyotikler belli enfeksiyonlar ile savaşan ve doğru kullanıldığında hayat kurtarabilen güçlü ilaçlardır. Ya bakterilerin çoğalmasına engel olurlar ya da onları yok ederler.

Bakteriler bölünüp de belirtilere sebep olmadan önce bağışıklık sistemi onları yok etme eğilimindedir. Akyuvarlar zararlı bakterileri yok ederler ve belirtiler ortaya çıksalar da bağışıklık sistemi genelde bununla başa çıkabilir ve enfeksiyonu yok eder.

Ancak bazen zararlı bakteri adedi çoktur ve bağışıklık sistemi hepsi ile savaşamaz. Antibiyotikler bu senaryoda devreye girerler.

İlk antibiyotik penisilindi. Penisilin bazlı antibiyotikler uzun süredir mevcutlar ve çeşitli enfeksiyonların tedavisinde kullanılıyorlar.

Bazı modern tip antibiyotikler de mevcutlar ve genelde sadece reçete ile veriliyorlar. Deri üstünden uygulanan pek çok antibiyotik de mevcut.

Direnç

Bazı tıp uzmanları antibiyotiklerin aşırı kullanımından kaynaklanan endişelere sahipler. Ayrıca bu aşırı kullanımın antibiyotik ilaçlara karşı dirençli olan bakteri enfeksiyonlarında artışa sebep olacağına inanıyorlar.

ABD’deki Hastalık Kontrol Merkezleri’ne göre, hastaların kendi kendilerine antibiyotik kullanımları özellikle ayrı bir problem.

Carbapenem adlı son büyük antibiyotik sınıfına ait ilaçların kullanımı 2007’den 2010’a kadar ciddi şekilde arttı.

1945’te Nobel Ödülü’nü kazandığı konuşmasında Alexander Fleming şunları söylüyor: “Cahil bir insanın kendine yetersiz doz vermesi ve böylece mikropları ilacın öldürücü olmayan dozuna maruz bırakarak onları dirençli hale getirmesi tehlikesi mevcut.”

İlk antibiyotiği keşfeden bu insanın 70 yıl öncesinden öngördüğü üzere, ilaç direnci daha yaygın hale gelmeye başladı.

Antibiyotikler Nasıl Çalışırlar?

Farklı antibiyotik türleri var ve bunlar iki seçenekten bir tanesi ile çalışırlar:

  • Penisilin gibi bakterisidal antibiyotikler bakterileri öldürürler. Bu ilaçlar genelde bakteri duvarının oluşumu veya hücre içeriklerinin oluşumu konusunda etkili olarak işe yararlar.
  • Bakteriostatik ilaçalr ise bakterilerin bölünmelerine engel olurlar.

Kullanımları

Doktor bakteriyel enfeksiyonların tedavisi için antibiyotik yazar. Bu ilaçlar virüslere karşı etkili değillerdir.

Enfeksiyonun bakteriyel mi viral mi olduğunu bilmek tedavisine yardımcı olur.

Grip ve soğuk algınlığı gibi çoğu üst solunum yolu enfeksiyonu virüslerden kaynaklanır ve antibiyotikler bunlara karşı işe yaramazlar.

Eğer insanlar antibiyotikleri aşırı kullanır veya doğru kullanmazlarsa, bakteriler daha dirençli hale gelebilirler. Bu da antibiyotiğin o tip bakteriye karşı daha az etkili olmasına sebep olur çünkü bakteriler savunmalarını iyileştirirler.

Doktor çeşitli enfeksiyonları tedavi edebilmek için geniş spektrumlu antibiyotik yazabilir. Dar spektrumlu antibiyotikler sadece bir kaç bakteri türüne karşı etkilidirler.

Bazı antibiyotikler aerobik bakterilere karşı savaşırlar ve bazıları ise anaerobik bakterilere karşı. Aerobik bakterilerin oksijene ihtiyaçları varken anaerobik bakterilerin yoktur.

Bazı vakalarda sağlık uzmanı enfeksiyonu tedavi etmekten ziyade önlemek için antibiyotik verebilir ve bu genelde ameliyatlardan önce olur. Bu onların önleyici kullanımıdır. İnsanlar antibiyotikleri genelde bağırsak ve ortopedik ameliyatlardan önce kullanırlar.

Yan Etkileri

Antibiyotiklerin yaygın bazı yan etkileri şöyle:

  • ishal
  • bulantı
  • kusma
  • tahriş
  • mide kalkması
  • bazı antibiyotiklerde ve uzun kullanımlarda ağızda, sindirim sisteminde ve vajinada mantar enfeksiyonları

Antibiyotiklerin daha az yaygın yan etkileri şöyle:

  • sulphonamitlerin alımı ile böbrek taşları
  • bazıu cephalosporinlerin alımında anormal kan pıhtılaşması
  • tetracyclinelerin alımında güneşe hassasiyet
  • trimethoprim alımında kan bozuklukları
  • erytromycin ve aminoglycositlerin alımında sağırlık

Bazı insanlar, özellikle de yaşlı bireyler, ağır, kanlı ishale sebep olabilen bağırsak inflamasyonu geçirebilirler.

Daha az yaygın olmakla birlikte penisilin, cephalosporin ve erythromycin bağırsak inflamasyonuna sebep olabilir.

Alerji

Bazı insanlar özellikle penisilin başta olmak üzere antibiyotiklere alerjik tepki verebilirler. Yan etkileri arasında tahrişler, dil ve yüzde şişme, nefes alma zorluğu bulunabilir.

Antibiyotiklere karşı alerjik reaksiyonlar hemen veya gecikmeli aşırı hassasiyet reaksiyonları olabilirler.

Antibiyotiklere alerjisi olanlar doktorlarına veya eczacılarına bundan bahsetmeliler. Antibiyotiklere gelişen tepkiler ciddi ve bazen ölümcül olabilirler. Buna anaflaktik tepkiler adı verilir.

Karaciğer ve böbrek işlevleri azalmış olanlar antibiyotik kullanırken dikkatli olmalılar. Çünkü bu durum kullandıkları antibiyotiğin veya dozun değişmesini gerektirebilir.

Benzer şekilde hamile olan veya emziren kadınlar da hangi antibiyotiği almaları konusunda doktorlarına danışmalılar.

Etkileşimler

Antibiyotik alan bireyler ilk olarak doktorları ile konuşmadan başka ilaçlar veya bitkisel çözümler almamalılar. Bazı reçetesiz ilaçlar da antibiyotikler ile etkileşime girebilirler.

Bazı doktorlar antibiyotiklerin oral doğum kontrol haplarının etkilerini azaltabileceğini belirtiyorlar ancak araştırmalar genelde bu konuyu desteklemiyorlar.

Yine de ishal veya kusma gibi belirtileri olanlar veya hastalık sebebiyle mide bulantısını engellemek için doğum kontrol hapını almayanlar verimliliğinin azaldığını görebilirler.

Bu durumlarda ek korunma tedbirleri gerekir.

Nasıl Kullanmalı?

İnsanlar antibiyotikleri genelde oral yoldan alırlar. Ancak doktor iğne olarak da yapabilir veya doğrudan enfeksiyon olan bölgeye uygulanabilirler.

Çoğu antibiyotik bir kaç saat içinde enfeksiyon ile savaşa başlar. Enfeksiyonun geri dönmesini engellemek için ilaçları bitirmek önemli.

İlacı süresinden önce bırakmak bakterinin gelecek tedavilerde direnç kazanması riskini doğurur. Sağ kalan bakteriler antibiyotiğe maruz kalmışlardır ve bunun sonucunda direnç kazanabilirler.

Belirtilerde iyileşme görülse bile antibiyotik tedavisi tamamlanmalıdır.

Bazı antibiyotikleri belli gıda ve içecekler ile birlikte almayın. Bazıları ise aç karnına yemeklerden bir saat önce veya iki saat sonra alınırlar. İlacın etkili olması için doktorun dediklerini dikkate alın. Metronidazole alanlar alkol içmemeliler.

Tetracycline alanlar süt ürünlerinden kaçınmalılar çünkü bunlar ilaçların emilimini bozabilirler.