Uzmanlar henüz beynin yapabileceklerinin sınırlarını belirlemiş değil. Bazı uzmanlar, beynin yapabileceklerini hiçbir zaman tam olarak anlayamayacağımızı düşünüyor. Bununla birlikte araştırmalar, en önemli sürecin nöroplastisite olduğunu desteklemektedir.

Nöroplastisite, adaptasyona ihtiyaç duyduğunu anladığı zaman beynin kendini yeniden yapılandırma yeteneğini ifade eder. Diğer bir deyişle, beyin hayat boyu gelişmeye ve değişmeye devam eder.

Örneğin, araba kazası sonucu beyin travması gerçekleşip konuşma yeteneğinizi kaybederseniz, bu yeteneğinizi tamamen kaybetmeniz şart değildir. Terapi ve rehabilitasyon, eski yolları onararak ya da yenilerini yaratarak beyninizin bu yeteneği tekrar öğrenmesine yardımcı olabilir.

Nöroplastisite, bazı sağlık sorunları için de potansiyel tedavilerde destekleyici olarak umut vadediyor gibi görünüyor. 

Uzmanlar, örneğin depresyonla birlikte görülen olumsuz düşünce örüntülerinin nöroplastisite süreçlerinin bozulması ya da zarar görmesi sonucu ortaya çıkıyor olabileceğini düşünüyor. Pozitif nöroplastisiteyi desteklemek üzerine çalışmak, iyilik halini geliştirmek için bu örüntülerin yeniden yazılmasına yardımcı olabilir.

Beyninizi yeniden yapılandırmak kulağa oldukça karmaşık gibi gelse de aslında evde yapabileceğiniz bir şey.

Bilgisayar oyunları oynayın

Evet, doğru okudunuz.

Bilgisayar oyunlarının olası faydaları ve riskleri hakkındaki tartışmalar sürse de oyun oynamaktan zevk alıyorsanız, bu hobinizin pek çok bilişsel faydası olabilir.

Oyun oynamanın sağladığı faydalarla şunlarla ilişkili olmaktadır:

  • Motor koordinasyon
  • Görsel tanıma ve uzamsal navigasyon
  • Hafıza ve tepki zamanı
  • Akıl yürütme, karar verme ve problem çözme yeteneklerinde gelişme
  • Dayanıklılık
  • İşbirliği ve takım katılımı

Kısacası bilgisayar oyunu oynadığınızda beyninize yeni beceriler öğretirsiniz. Bunları öğrenmek oyunu oynayışınızı geliştirebilmekle birlikte etkileri hayatınızın geri kalan alanlarına taşınabilir:

  • Oyunda başarısızlıktan geri dönmeyi öğrenme, hayattaki engellerle karşılaşmada daha iyi hale gelmenize yardımcı olabilir.
  • Oyun içindeki göreve için farklı çözümler keşfetme, yaratıcı düşünmeyi geliştirebilir.

Farklı oyunlar, farklı faydalar

2019 yılında yapılan bir araştırmaya göre farklı tip oyunlar, farklı faydalar sağlamaktadır:

  • Üç boyutlu macera oyunlarının hafızada, problem çözmede ve mekan tanımada gelişmeye katkıda bulunduğu düşünülmektedir.
  • Puzzle oyunları problem çözme yeteneklerini, beynin bağlılığını ve uzamsal öngörmeleri arttırmaya yardımcı olmaktadır.
  • Dans ya da egzersiz oyunları gibi ritim oyunları, görsel-uzamsal hafızayı ve dikkati geliştirebilmektedir.

Bu etkiler, 16 saatlik oyun oynama süresinin ardından ortaya çıkmaktadır. Ancak tabi ki bunun için tek seferde 16 saat oynamanıza gerek yok. Böyle bir şey tavsiye edilmemektedir.

Ancak boş zamanlarınıza haftalık olarak birkaç saat oyun oynama eklemek, nöroplastisiteyi arttırmanın iyi bir yoludur.

Yeni bir dil öğrenin

Başka bir dil öğrenmek hakkında düşündünüz mü? Belki ikinci ya da üçüncü bir dilin kariyer fırsatlarınızı arttırabileceğini düşünmüş ya da bunu sadece eğlencesine yapmak istemişsinizdir. 

Her iki durumda da beyninize büyük bir iyilik yapmış olursunuz. Yeni bir dil öğrenmenin bilişsel fonksiyonu geliştirdiğine dair çok sayıda araştırma bulunmaktadır.

Gri maddeyi arttırın…

2012’de yapılan bir araştırmada anadili İngilizce olan öğrenciler İsviçre’de Almanca eğitimi aldılar. 5 aylık sıkı bir dil eğitiminin ardından Almanca seviyeleriyle birlikte beyinlerindeki gri maddenin yoğunluğu da arttı.

Gri madde, beynin pek çok önemli bölgesinde bulunmaktadır. Bu bölgeler şunlarla ilişkilidir:

  • Dil
  • Dikkat
  • Hafıza
  • Duygular
  • Motor beceriler

Gri maddenin yoğunluğunun artması, özellikle de yaşlandıkça bu bölgelerdeki becerilerinizin artmasını sağlar.

Hatta çift dilli olmanın, bilişsel azalmaya karşı koruyucu bazı faydaları olduğuna inanılıyor. Hayatın her aşamasında yeni bir dil öğrenmek, yaşa bağlı görülebilecek demans gibi bilişsel azalmaların yavaşlamasına yardımcı olmaktadır.

2012’de yapılan başka bir araştırma ise yeni bir dil öğrenmenin, gri maddenin yoğunluğunu ve nöroplastisiteyi arttırdığına yönelik kanıtlar sunmaktadır.

Yeni bir konuya dair yapılan 3 aylık yoğun bir çalışmanın ardından, 14 yetişkin tercümanda gri maddenin yoğunluğu ve hipokampus volümünde artış görüldü. Hipokampus, uzun dönemli bellekte önemli rol oynamaktadır.

… ve beyaz madde

2017 yılında yapılan bir araştırmaya göre yetişkinlikte ikinci bir dil öğrenmek, beyaz maddeyi de güçlendirebilmektedir. Beyaz madde, beynin bağlantısını ve farklı beyin bölgeleri arasındaki iletişimi sağlamaktadır.

Yeni bir dil öğrenmeye çalışmak tüm yaşlarda şu etkilere neden olmaktadır:

  • Daha iyi problem çözme ve yaratıcı düşünme becerisi
  • Kelime haznesinde gelişme
  • Okuduğunu daha iyi anlama
  • Bir anda birden fazla iş yapma becerisinde artış

Dil çalışmak için çevrimiçi programlar ya da uygulamalar olduğunu duymuş olabilirsiniz, ancak dil çalışmanın farklı yolları da bulunmaktadır.

Yakınlarınızdaki ikinci el kitap satıcılarına uğrayıp ders kitaplarına bakabilir ya da kütüphanedeki kitaplar ve CD’leri kontrol edebilirsiniz.

Hangi yöntemi seçerseniz seçin, günlük olarak sadece 10-15 dakika bile olsa birkaç ay boyunca çalışma programınıza uyun.

Müzik yapın

Müziğin beyin üzerinde çok sayıda faydası bulunmaktadır. Müzik, şunları geliştirebilir:

  • Ruh hali
  • Yeni bilgiyi öğrenme ve hatırlama becerisi
  • Konsantrasyon ve odak

Daha yaşlı bireylerde müzik terapisinin de bilişsel azalmayı yavaşlatabileceği düşünülmektedir.

2017 yılında yapılan bir araştırma, müziğin, özellikle de dans, sanat, oyun ve egzersizle birleştirildiğinde nöroplastisiteyi desteklemede yardımcı olduğunu göstermektedir.

Müzik, hareket ve koordinasyonu geliştirebilir ve zihinsel becerileri güçlendirmeye yardımcı olabilir. Bununla birlikte müzik sadece bilişsel azalmada yardımcı olmaz. Aynı zamanda duygusal sıkıntıyı azaltabilir ve hayatın kalitesini iyileştirebilir.

2015 yılında yapılan bir incelemeye göre müzik eğitiminin, nöroplastisite egzersizi olarak faydaları bulunmaktadır.

Çocuklukta bir şeyler çalmayı öğrenmek, yaşa bağlı görülen bilişsel azalma konusunda yardımcı olabilir ve ileri yaşlarda daha iyi bilişsel performans sağlayabilir.

Araştırmalar, müzisyenlerin çoğunlukla şunlara sahip olduğunu söylemektedir:

  • Daha iyi işitsel ve görsel algı
  • Daha iyi odak ve dikkat
  • Daha iyi hafıza
  • Daha iyi motor koordinasyonu

Enstrüman çalmayı öğrenmek için hiçbir zaman geç değildir. Çevrimiçi kurslar başlamanıza yardımcı olabilir.

Kullanılmış müzik aletleri arayabilir ya da ukulele, mızıka ya da org gibi pahalı olmayan seçenekler deneyebilirsiniz.

Müzik aleti çalmaya ilginiz yok mu? Hiç sorun değil! Düzenli olarak müzik dinlemek bile beyin nöroplastisitesini arttırmaya yardımcı olur. Favori oynatma listenizi açın; bunu yapmanız beyniniz için iyi olacaktır.

Seyahat edin

Seyahat etmekten hoşlanıyorsanız, dışarı çıkıp yeni bir yer keşfetmeniz için bir nedeniniz daha var: Seyahat, bilişsel esnekliği artırmaya, size ilham vermeye ve yaratıcılığı geliştirmeye yardımcı olabilir.

Yeni manzaralar ve çevre deneyimlemek, aynı zamanda farklı kültürler hakkında bilgi edinmenize ve daha iyi bir iletişimci olmanıza yardımcı olabilir, bunların her ikisi de ek bilişsel faydalar sağlayabilir.

Yeni yerleri ziyaret etmek, genel dünya görüşünüzü genişletmenize de yardımcı olabilir, bu da zihninizi açmanıza yardımcı olabilir ve kariyer hedefleri, arkadaşlıklar veya kişisel değerler gibi evinize daha yakın olan şeyler hakkında yeni bir bakış açısı kazandırabilir.

Şu anda daha geniş bir dünyaya adım atamıyorsanız da endişelenmeyin. Evinize daha yakın yerlere doğru yolculuğa çıkabilirsiniz.

Şunları deneyin:

  • Yeni bir mahallede uzun bir yürüyüş yapmak
  • Market alışverişini şehrin başka bir yerinde yapmak
  • Yürüyüşe çıkmak
  • Sanal seyahat (YouTube’da National Geographic ile sanal seyahate başlayabilirsiniz)

Egzersiz

Çoğu insan, egzersizin birtakım fiziksel faydalar sağladığını kabul etmektedir:

  • Daha güçlü kaslar
  • Daha iyi zindelik ve sağlık
  • Daha iyi uyku 

Ancak fiziksel aktivite beyninizi de güçlendirir. Egzersiz, özellikle aerobik egzersiz, öğrenme ve hafıza gibi bilişsel yeteneklerde gelişmeler sağlayabilir.

Egzersiz aynı zamanda ince motor becerileri ve beyin bağlantısını geliştirmeye yardımcı olur ve bilişsel gerilemeye karşı koruma sağlayabilir.

Nöroplastisite egzersizi olarak fiziksel aktivitenin başka bir yararı var mı? Egzersiz, beyindeki kan akışının artışını destekler ve hücre büyümesini teşvik etmeye yardımcı olur. Ayrıca depresyon semptomlarının azalmasıyla bağlantılıdır.

Başka biriyle veya daha büyük bir grup içerisinde egzersiz yaparsanız, muhtemelen bazı sosyal faydalar da görürsünüz.

Güçlü sosyal bağlantılar, yaşam kalitesini ve duygusal zindeliği iyileştirir, bu nedenle başkalarıyla daha düzenli iletişim kurmak, beyin sağlığını iyileştirmek ve anksiyete ile depresyon semptomlarını hafifletmek için bir diğer harika yol olabilir.

Egzersiz önerileri yaşınıza, yapabilme durumunuza ve sağlığınıza bağlı olarak değişebilir, ancak her gün en azından biraz hareket etmek iyi bir fikir olacaktır.

Sanatla ilgilenin

Sanatla ilgilenmek, dünyayı yeni ve benzersiz şekillerde görmenize yardımcı olabilir. Sanatı, örneğin duyguları düzenlemek ve ifade etmek, kişisel deneyimleri paylaşmak veya kişisel zorluklar hakkında daha derin iç görüler elde etmek için kullanabilirsiniz.

2015 yılında yapılan bir araştırma, çizim ve boyama gibi sanat biçimlerinin yaratıcılığı artırarak ve bilişsel yetenekleri geliştirerek beyninize doğrudan fayda sağladığını gösteriyor.

Sanatsal uğraşlar ayrıca yeni yollar yaratmaya ve beyninizdeki mevcut bağlantıları güçlendirmeye yardımcı olarak genel olarak daha iyi bilişsel işlevlere sahip olmanızı sağlayabilir.

Hiç sanatsal deneyiminiz yok mu? Sorun değil. Pek çok beceri gibi sanatsal yetenekler de genelde zamanla ve pratikle gelişir.

YouTube’da çok sayıda resim eğitimleri bulabilir ve yaşadığınız yerdeki kütüphanede (veya herhangi bir kitapçıda) tüm beceri düzeylerindeki insanlar için hazırlanmış çizim veya eskiz üzerine kitaplar bulabilirsiniz.

Odaklanmamayı benimseyin

Basit karalamalar bile beyninizin varsayılan mod ağını etkinleştirerek beyninize faydalar sağlayabilir, bu da beyninizin kısa süreliğine odaklanmamasını sağlar.

Ara sıra gerçekleşen bu zihinsel kesinti, doğrudan nöroplastisite ile ilgilidir. Beyninizin dinlenmesine izin vermek şunları sağlayabilir:

  • Yaratıcılığı geliştirmek
  • İstenmeyen alışkanlıkları bırakmak
  • Sorunlara yeni çözümler bulmaya yardımcı olmak

Bir dahaki sefere kendinizi boş ellerle bir şey beklerken bulduğunuzda bir kalem alın ve karalamaya başlayın.

Sanat aynı zamanda gevşemeye de yardımcı olabilir, bu nedenle sanata zaman ayırmayı haftalık programınıza dahil etmeyi düşünün. Buna, eşinizi ve ailenizi de dahil edin; bu sayede herkes yararlanabilir.

Sonuç Olarak

Uzmanlar önceden yaşamın belirli bir noktasından sonra beyninizin artık değişemeyeceğine veya daha fazla gelişemeyeceğine inanıyordu. Ancak bunun artık doğru olmadığı biliniyor.

Biraz zaman ve sabırla beyninizi yeniden düzenleyebilirsiniz; bu da zihinle ilgili bazı sağlık sorunlarının belirtilerinde yardımcı olabilir ve bilişsel gerilemeye karşı koruma sağlayabilir.