Orman yangını, ormanların hızlı bir şekilde yanmasını ve yangının kontrolden çıktığı durumu ifade eder. Orman yangınları doğal nedenlerle ya da insan kaynaklı olarak ortaya çıkabilir.
Doğal nedenlerden ortaya çıkan orman yangınları genelde yıldırım, bazense volkanik patlamalar nedeniyle meydana gelir. Bazı durumlarda ise ölü yapraklar gibi yangının hızlı bir şekilde yayılmasına neden olacak malzemeler kendi kendine alev alabilmekle birlikte bu durum nadir olarak görülmektedir.
Tüm yangınlarda olduğu gibi orman yangınlarında da üç elementin bir araya gelmesi gerekir: oksijen, yıldırım ya da kibrit gibi ısı kaynağı ve yakıt işlevi gören kuru bitki örtüsü. Orman yangınları özellikle de rüzgar olduğunda hızlıca yayılabilmekte ve başka yerlere sıçrayabilmektedir.
Orman yangını dendiğinde akla iklim değişikliği gelmesi normaldir. Çünkü 1760’lı yıllardan beri sanayi çağının başlangıcıyla Dünya’nın sıcaklığı neredeyse 2 °C kadar artmıştır. Bu sıcaklık artışı oldukça önemlidir ve şiddetli doğa olaylarının görülmesine yol açabilmektedir.
İklim değişikliğinin orman yangınlarını nasıl etkileyebileceğini anlamak için öncelikle iklim değişikliğinin ne olduğuna değinmemiz faydalı olacaktır.
İklim Değişikliği Nedir?
İklim bazen hava durumu ile karıştırılabilmektedir. Ancak iklim ve hava durumu farklı şeylerdir. İklim, uzun bir süre boyunca ölçülürken hava durumu ise günden güne veya yıldan yıla değişiklik gösterebilmektedir. Bir bölgenin ikliminden bahsedildiğinde mevsimsel sıcaklıklar ve yağış ortalamaları ile rüzgar modelleri düşünülmelidir. Farklı bölgeler, farklı iklimlere sahiptir. Örneğin, çöllere yıl boyunca yağmur ya da kar olarak çok az su düştüğü için buralar kurak iklim olarak isimlendirilir. Diğer iklim türleri arasında sıcak ve nemli tropik iklimler ile sıcak yazların ve soğuk kışların olduğu ılıman iklimler gibi iklimler yer almaktadır.
İklim değişikliği, bir yerdeki sıcaklıkların ve hava durumunun uzun vadeli olarak değişimidir. İklim değişikliği dendiği zaman belli bir yer ya da bütün olarak dünyadan bahsediliyor olabilir. İklim değişikliği nedeniyle hava durumunun önceden tahmin edilebilirliği azalabilir.
İklim değişikliği ile birlikte zamanla kasırgalar, seller, sağanaklar ve kış fırtınaları gibi zarar verici hava olaylarının gerçekleşmesi söz konusu olmaktadır.
İklim değişikliği, kutup bölgelerinde artan küresel sıcaklıklar ile birlikte buz tabakalarının ve buzulların daha hızlı bir şekilde erimesine neden olmaktadır. Bu durum, dünyanın farklı bölgelerinde deniz seviyelerinin yükselmesine katkıda bulunmaktadır. Artan sıcaklıklar nedeniyle okyanus sularının artmasıyla deniz seviyeleri yükselmekte ve bu da kıyı şeritlerinde sellerin artmasına ve erozyon olmasına yol açmaktadır.
Günümüzde yaşanan iklim değişikliğinin esas nedenleri arasında doğal gaz, petrol ve kömür gibi fosil yakıtların yakılması gibi insan faaliyetleri yer almaktadır. Bu fosil yakıtların yakılması ile atmosfere sera gazları adı verilen gazlar salınmaktadır. Atmosferdeki bu gazlar güneş ışınlarından gelen ısıyı hapseder ve Dünya’nın ortalama sıcaklıklarının yükselmesine neden olur. Dünya’nın sıcaklığında görülen bu artışa küresel ısınma adı verilmektedir.
Dünya’nın ısınması, yerel ve bölgesel iklimleri etkilemektedir. Dünya’nın tarihine baktığımızda iklimin sürekli olarak değişmiş olduğunu görürüz. Bu süreç doğal bir şekilde gerçekleştiğinde binlerce yıl süren ve yavaş yavaş gerçekleşen bir süreçtir. Ancak şu anda insan kaynaklı olarak meydana gelen iklim değişikliği çok daha hızlı bir oranda gerçekleşmektedir.
İklim Değişikliği ve Ormanlar
Aşırı sıcaklar ve kuraklık, iklim değişikliği ile ilişkilendirilen durumlardır. Isınma döngüsünü kırmadığımız sürece orman yangınlarının gittikçe daha kötü hale gelmeye başladığını görebiliriz.
Kamp ateşi yakmak ya da yanan izmaritleri atmak gibi insan aktiviteleri orman yangınlarına neden olabilse de alevleri başlatan esas şey sıcak hava ile birlikte ormanların daha kuru hale gelmesi ve yanmaya karşı daha dayanıksız olmalarıdır.
Artan sıcaklıklar, iklim değişikliğini gösteren en önemli olaylardan bir tanesidir. Artan sıcaklıklar nedeniyle yerdeki nem buharlaşır, toprak kurur ve bitki örtüsü daha kolay yanar hale gelir. Bir yandan da kışın biriken karlar daha önce eridiği için ormanlar daha uzun süreler boyunca kuru olur.
Küresel olarak sıcaklıklarda meydana gelen artışlar ve şiddetli kuraklıklar, pek çok bölgede daha fazla orman yangını görülmesine neden olmakta ve bu da karbon yutağı olma konusunda etkili olan bazı ormanların karbon kaynağı olabilecekleri anlamına gelmektedir. Karbon yutağı, karbondioksiti atmosferden yutarak depolayan, doğal olarak oluşmuş ya da insanlar tarafından yapılmış sistemlerdir. Ormanlar, en önemli karbon yutaklarıdır. Yani karbondioksit tutarak sera ghazlarını azaltır. Orman yangınları ile bu durum tersine dönebilir ve ormanlar, karbon yutağı olmaktan çıkıp karbon kaynağı haline gelebilir. Bu da sıcaklıkların küresel çapta daha fazla artmasına neden olur.
İklim ve orman yangınları arasındaki ilişki aslında iki yönlüdür. İklim değişikliği orman yangılarını etkilediği gibi orman yangınları da iklim değişikliğini etkiler. Buradaki kısır döngü devam ettikçe ve orman yangınlarının yaşandığı süre arttıkça bu durum için bir şeyler yapılması gerektiği apaçık ortadadır.
İklim değişikliği, ortalama küresel sıcaklıkları yükseltmekte ve beraberinde kuraklıkların daha uzun sürmesine neden olmaktadır. Bu durum orman yangınları bakımından önemlidir. Orman yangınlarının çıktığı yerler ekoloji ve ekosistem ile belirlenmekte olup bunları etkileyen şeyler ise yangınlar, böcek istilaları ve ağaçların kesilmesi gibi şeyler olmaktadır.
Pek çok ormanda artan sıcaklıklar ile kuraklık, ölü ağaçlar ve yere düşen dallar ile bitki örtüsü bir yakıt görevi görmekte ve ormanların yanmasını kolaylaştırmaktadır.
Hatta bazı bölgelerde iklim değişikliği nedeniyle kışın oluşan kar yığınları azalabilir ve ilkbaharda karların erimesi hızlanabilir. Bunun sonucu olarak bitki örtüsü daha da kuruyabilir ve yangın riski artabilir. Kuraklığın etkilediği bazı ekosistemlerde yağmurun görülmemesi ağaçların ölmesine ve ormanın yanmaya hazır hale gelmesine neden olabilir.
Orman yangınları atmosfere büyük miktarlarda sera gazı salınmasına neden olarak aslında iklim değişikliğine katkıda bulunuyor. Ağaçlar yangın sonrası tekrar büyüyebilse de karbonu geri oluşturmak zaman alabileceği için orman yangınlarının iklim değişikliği üzerindeki etkileri olumsuz oluyor.
Ancak tabi ki büyük orman yangınlarına neden olan tek şey iklim değişikliği değildir ve bunun sonucu olarak ortaya çıkan tek şey sera gazı salınımı olmamaktadır.
İklim değişikliği ile birlikte bazı bölgelerde sel görülürken bazı bölgeler ise kuraklıkla boğuşmaktadır. Kuraklık olan bölgelerde önceden alevlere dayanıklı olan bitki örtüleri kurumakta ve orman yangınları bakımından yakıt görevi görmektedir.
Sonuç Olarak
Ülkemizde son günlerde yaşadığımız orman yangınları son yıllarda yaşadığımız en kötü doğa felaketlerinden bir tanesi. Çıkan yüzlerce orman yangını, sıcaklıkların tavan yapmasıyla ve iklim değişikliğinin yarattığı olumsuz etkilerle bunların yıllardır karşılaştığımız en kötü orman yangınları olmasına neden oldu.
İklim değişikliği nedeniyle gelecek yıllarda da çok sayıda orman yangınıyla karşılaşabileceğimiz için yangınlara karşı koruyucu önlemler almamız çok önemli. Bu konuda yapılacak en etkili şey iklim değişikliğini daha fazla dikkate almak ve buna yönelik harekete geçmek olacaktır.
