Çoklu evrenler veya çoklu gerçeklikler konusu şu anda çok popüler bir konu ancak Mandela Etkisi son on yıldır bahsi geçen ilginç ve özel bir fenomen denilebilir.

Fiona Broome adlı araştırmacı tarafından ortaya konulan Mandela Etkisi, insanların hiç olmamış bir olay veya detayı büyük gruplar halinde hatırlamaları olarak tanımlanıyor. Peki bu nasıl oluyor? Çok sayıda kişi bu tip şeyleri nasıl yanlış hatırlıyor?

Nöropsikiyatristlere göre bu kolektif yanlış hatırlamanın sebebi beyinlerimizin sahte anılar yaratma eğilimi olabilir. Aşağıda Mandela Etkisinin nasıl işlediğine kısaca bir göz atacağız.

Mandela Etkisi Nasıl İşler?

Fiona Broome, 2009 yılında Güney Afrika’nın eski başkanı Nelson Mandela’nın 1980’lerde hapishanede öldüğüne dair net anıları olduğunu paylaştı. Ancak hatırladığı şey gerçek değildi. Mandela 1990 yılında çıkartılana kadar 27 yıl boyunca hapishanede kaldı ve sonrasında da Güney Afrika’nın 1994-1999 yılları arasındaki ilk başkanı oldu ve 2013 yılında da hayatını kaybetti.

Tek bir kişinin bu tür bir yanlış hatırlaması küçük bir kafa karışıklığı olarak adlandırılabilir ancak şaşırtıcı şekilde Broome yalnız olmadığını keşfetti. İnternetteki pek çok başka kişi de Mandela’nın ölümünü yanlış hatırlıyordu ve insanlar onun gerçek ölüm tarihinden çok daha uzun seneler önce öldüğünü düşünüyorlardı. Böylece Mandela Etkisi terimi ortaya çıktı.

Bu fenomenin nasıl ortaya çıkabildiğini anlamak için beynin anıları nasıl işlediğini anlamak gerekiyor. Normalde gözlemler ve deneyimler gibi dış uyaranlar beyinde işlenerek anılar olarak saklanırlar. Sonrasında bu anıları istediğiniz gibi hatırlayabilirsiniz. Yeni anıların oluşumunda hipokampüsün büyük bir önemi vardır.

Ayrıca anılar yeniden inşa edilebilir durumdadırlar, bu nedenle bir şeyleri hatırlamamızın üzerinde pek çok etki vardır.

Hafıza gerçekliğin birebir bir karbon kopyası değildir. Pek çok algıdan, yönelimden, beklentiden etkilenir. Yani anılar kişiler olan bitenlere dair daha fazla bilgi edindiklerinde zamanla değişim gösterebilirler.

Örneğin bir arkadaşınızla tatile gitmişken belli bir ana dair bir anınız olabilir. İkiniz de kendi algılarınıza ve farklı detaylara gösterdiğiniz dikkate göre olan bitene dair farklı şeyler hatırlayabilirsiniz.

Bazen yanlış bilgiler sağlandığında sahte anılar da ortaya çıkabilirler. Bazı çalışmalara göre bu durum kendi hayal gücünüzün fazla işlemesinden veya yanlış bir şekilde geribildirim almanızdan kaynaklanıyor olabilir. Eğer birisi size bir olayı belli bir şekilde hatırladığınız yeterince söylerse, bu olay gerçekten olmasa bile, beyniniz sizde de aynı anının bulunduğuna inanabilir ve buna anı implantasyonu adı verilir.

İnsanlara sadece yanlış bilgiler vererek onların gerçekte olandan daha farklı bir şeye inanmalarını sağlayabilirsiniz. Bu özellikle mahkemelerde soruların belli tarzlarda sorulmasıyla karşıdaki kişinin bir şeyi hatırladığından farklı şekilde hatırlamasının sağlanması ile dikkatleri üzerine çeker.

Anılarımız yeniden inşa edilebilirler ve genellikle aradaki boşluklar bize sağlanan bilgiler veya kendi yanlılığımız tarafından doldurulurlar.

Sahte anıları nasıl yarattığımıza dair yapılan bir çalışmada, insanlara alakalı bir kelimeler listesi verilmiş ve onları hatırlamaları istenmiş. Örneğin listelerden bir tanesinde yatak, dinlenme, uyanma gibi uykuyla alakalı kelimeler bulunuyormuş ancak uyku kelimesi listede yokmuş. İnsanların %40’ı listede olmamasına rağmen uyku kelimesinin olduğunu hatırlamışlar.

Eğer birisinin bir bilgisi varsa ancak onun tümüne sahip değilse veya tüm cevabı bilmiyorsa, eldeki bilgilere dayanarak durum veya olayı yanlış hatırlayabilir ve inşa edebilirler ve aradaki boşlukları olasılıklar ile doldurabilirler. Bu durumun insanların çevrelerindeki dünyaya bir anlam verme eğilimlerinden kaynaklandığı düşünülüyor.

Bu anılar başkaları ile paylaşıldığında, kulaktan kulağa oyunu gibi olurlar. Mesaj bir şekilde başlar ve sonrasında bozulmaya başlar. Sonunda pek çok insan yanlış mesaja sahip olur.

Sahte Anılar ile Savaş İçin Neler Yapabilirsiniz?

Hatırladığınız şeyin güvenilir olup olmadığını bilmek zordur. Yeni başlayanlar için hafıza gelişimi ve kaybını etkileyen pek çok koşul var. Çoğu vakada sağlıklı beslenme, uykuyu iyileştirme, düzenli spor yapma gibi beyin işlevlerini iyileştirecek şeyler öneriliyor. Ancak muhtemel yanlış anıların ardındaki gerçekleri araştırırken, neyin gerçek ve neyin sahte olduğunu anlamanın esas sorumluluğu size düşüyor.

Pek çok vakada bunlar zararsız şeylerdir. İnsanlar hayatlarına dair ufak tefek şeyleri yanlış hatırlayabilirler. Ancak daha ciddi vakalarda başkasının söylediğine inanmaktan ziyade gerçeği kendinizin deneyip onaylaması daha iyi bir seçenek olabilir.