Uyku bozuklukları, düzenli olarak uyuma yeteneğini etkileyen bir grup rahatsızlıktır. Bir sağlık probleminden de kaynaklansalar, çok fazla stresten de kaynaklansalar, uyku bozuklukları dünyanın her yanında giderek daha yaygın hale geliyorlar.
Hatta ABD’deki yetişkinlerin üçte birinden fazlasının 24 saat içerisinde 7 saatten daha az uyudukları belirtiliyor. Liseye giden öğrencilerin %70’inden fazlasının hafta içi günlerde günde 8 saatten az uyuduğu belirtiliyor.
Çoğu insan stresten, yoğun bir programdan veya başka dış faktörlerden dolayı arada bir uyku problemleri yaşar. Ancak bu sorunlar düzenli olmaya başlar ve günlük hayatı da etkileyecek hale gelirlerse, bir uyku bozukluğu söz konusu olabilir.
Uyku bozukluğunuzun türüne bağlı olarak uyumakta zorlanabilir ve gün içerisinde çok yorgun hissedebilirsiniz. Uykusuzluğun enerji, ruh hali, konsantrasyon ve genel sağlık üzerinde negatif etkileri vardır.
Bazı vakalarda uyku bozuklukları başka bir medikal veya ruh sağlığı rahatsızlığının belirtisi olabilirler. Bu uyku problemleri altta yatan sebep tedavi edildiğinde zaman içerisinde geçer.
Uyku bozuklukları başka bir rahatsızlıktan kaynaklanmadıklarında, tıbbi tedaviler ve yaşam tarzı değişimlerinin bir kombinasyonu ile tedavi uygulanır.
Uyku bozukluğunuz olabileceğinden şüpheleniyorsanız, hemen teşhis edip tedaviye başlamak önemlidir. Tedavi edilmediğinde uyku bozukluklarının negatif etkileri daha büyük sağlık sorunlarına yol açabilirler.
Ayrıca işyerindeki performansınızı etkileyebilir, ilişkilerinizi bozabilir ve günlük aktiviteleri yerine getirme yeteneğinizi etkileyebilirler.
Farklı Uyku Bozukluğu Türleri Nelerdir?
Uyku bozukluklarının pek çok farklı türü vardır. Bazıları altta yatan başka rahatsızlıklardan kaynaklanabilirler.
Uykusuzluk
Uykusuzluk uykuya dalamama veya uykuda kalamama problemlerini ifade eder. Jetlagdan, stresten ve anksiyeteden, hormonlardan ve sindirim problemlerinden kaynaklanabilir. Ayrıca başka rahatsızlıkların bir belirtisi olabilir.
Uykusuzluk genel sağlığınız ve yaşam kaliteniz için sorundur ve şunlara sebep olma ihtimali vardır:
- depresyon
- konsantrasyon zorluğu
- huzursuzluk
- kilo alımı
- okul ve iş performansında bozulma
Uykusuzluk maalesef çok yaygındır. Toplumun %50’sinin yaşamlarının bir noktasında onu deneyimledikleri belirtiliyor.
Bu bozukluklar özellikle yaşlı bireyler ve kadınlar arasında yaygınlar.
Uykusuzluk genelde üç türde sınıflandırılıyor:
- kronik: 1 ay boyunca düzenli olarak ortaya çıkmasıdır
- aralıklı: periyodik olarak ortaya çıkmasıdır
- geçici: tek seferde yalnızca bir kaç gece olmasıdır
Uyku Apnesi
Uyku apnesi, uyku sırasında nefesin durması ile karakterize edilir. Bedenin daha az oksijen almasına sebep olan ciddi bir tıbbi rahatsızlıktır. Ayrıca gece uyanmanıza da sebep olabilir.
İki türü vardır:
- obstrüktif uyku apnesi, hava akışının nefes yollarının tıkalı veya dar olmasından kaynaklanması ile olur
- merkezi uyku apnesi, beyin ve nefesi kontrol eden kaslar arasındaki bağlantıda bir problem olmasından kaynaklanır
Parasomniya
Parasomniya türü uyku bozuklukları, uyku sırasında oluşan sıradışı hareket ve davranışlardır. Şunlar bu kategoriye aittirler:
- uyurgezerlik
- uykuda konuşma
- inleme
- kabuslar
- yatak ıslatma
- diş gıcırdatma veya çeneyi kilitleme
Huzursuz Bacak Sendromu
Huzursuz bacak sendromu, bacakları hareket ettirmek için duyulan yüksek bir ihtiyaçtır. Bu arzu bazen bacaklarda karıncalanmaya da eşlik eder. Bu belirtiler gün içerisinde de ortaya çıkabilirler ancak en çok geceleri ortaya çıkarlar.
Genellikle dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, Parkinson hastalığı gibi rahatsızlıklar ile ilişkilendirilir ancak tam sebebi her zaman bulunamaz.
Narkolepsi
Narkolepsi, uyanıkken gelen uyku atakları ile kendini gösterir. Yani aniden çok yorgun hissedersiniz ve belirti vermeden uykuya dalarsınız.
Bu rahatsızlık uyku felcine de sebep olabilir, yani uyandıktan hemen sonra fiziksel olarak hareket etmeniz mümkün olmaz. Narkolepsi tek başına da ortaya çıkabilir ancak bazen multipl skleroz gibi belli nörolojik bozukluklarla da bağlantısı vardır.
Uyku Bozukluklarının Belirtileri Nelerdir?
Belirtiler uyku bozukluğunun şiddetine ve türüne göre değişiklik gösterirler. Ayrıca uyku bozukluğu başka bir rahatsızlığın sonucuysa yine çeşitlilik olabilir.
Ancak genel olarak belirtileri şöyledir:
- uykuya dalmakta veya uykuda kalmakta zorlanma
- gündüz yorgunluğu
- gün içerisinde kestirmek için güçlü bir arzu
- sıradışı nefes düzeni
- uykuya dalarken sıradışı bir şekilde hareket etme isteği
- uyurken beklenmedik hareketler ve başka deneyimler
- uyku uyanıklık döngüsünde bilinçsiz değişimler
- huzursuzluk veya anksiyete
- iş veya okulda performans problemleri
- konsantrasyon yoksunluğu
- depresyon
- kilo alımı
Uyku Bozukluklarına Neler Sebep Olur?
Uyku problemlerine sebep olabilen pek çok rahatsızlık, hastalık ve bozukluk vardır. Pek çok vakada uyku bozuklukları altta yatan başka bir sağlık probleminden kaynaklanırlar.
Alerjiler ve Solunum Problemleri
Alerjiler, soğuk algınlıkları ve üst solunum yolu enfeksiyonları gece nefes almayı zorlaştırabilirler. Burundan nefes almakta zorlanmak uyku sorunlarına yol açabilir.
Sık İdrara Çıkma
Sık idrara çıkma gece uyanmanıza sebep olarak uykunuzu bozabilir. Hormonal dengesizlikler ve idrar yolu hastalıkları bu rahatsızlığın gelişimine yol açabilir.
Eğer sık idrara çıkmaya kan veya ağrı eşlik ederse hemen doktorunuza ulaşın.
Kronik Ağrılar
Devamlı ağrılar uykuya dalmayı zorlaştırabilirler. Hatta uykuya daldıktan sonra sizi uyandırabilirler. Bazı yaygın kronik ağrı sebepleri şöyle:
- artrit
- kronik yorgunluk sendromu
- fibromiyalji
- inflamatuvar bağırsak hastalıkları
- devamlı baş ağrıları
- devamlı bel ağrıları
Bazı vakalarda kronik ağrılar uyku bozukluklarından dolayı daha şiddetli hale gelebilirler. Örneğin doktorlar fibromiyalji gelişiminin uyku bozuklukları ile bağlantısı olabileceğine inanıyorlar.
Stres ve Anksiyete
Stres ve anksiyete genellikle uyku kalitesi üzerinde negatif etkilere sahiptir. Uykuya dalmanız veya uykuda kalmanız zorlaşabilir. Kabuslar, uykuda konuşma veya uyurgezerlik de uykunuzu bozabilir.
Uyku Bozuklukları Nasıl Teşhis Edilirler?
Doktorunuz ilk olarak bir fizik muayene gerçekleştirecektir, belirtileriniz ve tıbbi geçmişiniz hakkında bilgi toplayacaktır. Aşağıdakiler gibi testler uygulanabilirler:
- Polisomnografi: Bu laboratuvar uyku çalışmasında oksijen düzeyleri, beden hareketleri ve beyin dalgaları değerlendirilir ve bunların uykuyu nasıl bozdukları gözlenir.
- Elektroansefalogram: Bu testte beyindeki elektrik aktiviteleri değerlendirilir ve bu aktivite ile bağlantılı potansiyel problemler tespit edilirler.
- Çoklu uyku latansı testi: Bu gün içi kestirme çalışması, polisomnografi ile birlikte narkolepsi teşhisi için kullanılır.
Bu testler uyku bozukluklarının doğru şekilde tedavi edilmeleri için önemli bilgiler sağlarlar.
Uyku Bozuklukları Nasıl Tedavi Edilirler?
Uyku bozukluklarının tedavisi türüne ve altta yatan sebebe göre değişir. Ancak genel olarak tıbbi tedaviler ve yaşam tarzı değişimlerinin bir kombinasyonu kullanılır.
Tıbbi Tedaviler
Uyku bozuklukları için tıbbi tedaviler arasında şunlar olabilirler:
- uyku hapları
- melatonin takviyeleri
- alerji ve soğuk algınlığı ilaçları
- altta yatan probleme dair ilaçlar
- uyku apnesi için cerrahi veya nefes cihazları
- diş gıcırdatma için gerekli ekipmanlar
Yaşam Tarzı Değişimleri
Yaşam tarzı değişimleri uyku kalitenizin ciddi şekilde artmasını sağlayabilirler ve özellikle tıbbi tedaviler ile daha etkili olabilirler. Şunları dikkate alabilirsiniz:
- beslenmenize daha fazla sebze ve balık katmak, şeker alımını azaltmak
- spor ve esneme ile anksiyete ve stresi azaltmak
- düzenli bir uyku rutinine bağlı kalmak
- yatmadan önce daha az su içmek
- özellikle öğleden sonra ve akşam kafein alımınızı sınırlandırmak
- tütün ve alkol tüketimini azaltmak
- yatmadan önce daha az karbonhidratlı küçük öğünler tüketmek
- doktorun önerilerine göre sağlıklı bir kiloda kalmak
Her gün aynı zamanda yatağa gitmek ve kalkmak uyku kalitenizi ciddi şekilde arttıracaktır. Haftasonu daha fazla uyuma isteğiniz olabilir ancak bu durum hafta içerisinde uyanmanızı ve uykuya dalmanızı zorlaştıracaktır.
Sonuç Olarak
Uyku bozukluklarının etkileri o kadar güçlü olabilir ki hemen bir çözüm arayabilirsiniz. Maalesef uzun vadeli vakalarda çözüm için biraz daha zaman geçmesi gerekir.
Ancak tedavi planına bağlı kalır ve doktorunuzla iletişim kurarsanız, daha iyi bir uyku için bir yöntem bulabilirsiniz.
