Meksika’da yaşanan ve “yüzyılın depremi” olduğu söylenen doğal felaket, ülke olarak bir kez daha depreme ne kadar hazır olduğumuz gerçeğini sorgulattı. Tam 8.2 büyüklüğünde olan deprem tam 6 ülkede neredeyse yeri, yerinden oynattı. Ancak Meksika’yı tamamen ezdi geçti. Meksika tarihindeki en büyük deprem olarak nitelenen bu deprem, bölgedeki diğer ülkeler için de hem deprem hem de tsunami anlamına geliyor. İşte böyle olunca da depremden zarar gören evler, binalar onarılamadan, yaralar sarılamadan insanlar bir de tsunamiden kaçmak için evlerini terk ettiler.

Ne kötü değil mi? Aslında biz de bu deprem ve felaketler tablosuna hiç yabancı değiliz. Ülkemizin tarihindeki en büyük depremlere ve verdiğimiz kayıplara bir bakalım.

  • 1939 yılında Erzincan’da gerçekleşen 7.9 şiddetindeki deprem Türkiye Cumhuriyeti’nin en büyük depremiydi ve 32. 968 kişi hayatını kaybetti.
  • 1942 yılında Tokat’ın Niksar ve Erba ilçelerinde meydana gelen 7 şiddetindeki depremde 3 bin kişi vefat etti.
  • Samsun’un Ladik ilçesinde 1943 yılında 7.6 şiddetinde bir deprem yaşandı ve 1. 824 kişi hayatını kaybetti.
  • Bolu’nun Gerede ilçesinde 1944 yılında yaşanan deprem 7.2 büyüklüğündeydi ve 3. 959 kişi vefat etti.
  • Yıl 1966 iken Muş’un Varto ilçesinde 6.9 şiddetinde yaşanan depremde 1.489 kişi hayatını kaybetti.
  • Diyarbakır’ın Lice ilçesinde 1975 yılında yaşanan 6.6 şiddetindeki depremde 1.385 kişi vefat etti.
  • 1976 yılında Van’ın Muradiye ilçesinde 7. 5 büyüklüğünde deprem oldu ve 3. 840 kişi hayatını kaybetti.
  • Kocaeli’nin Gölcük ilçesinde 1999 yılında gerçekleşen deprem ise hala hafızamızda tazeliğini koruyor. 7.8 şiddetindeki Gölcük depreminde tam 17. 480 vatandaşımızı kaybettik.
  • En son olarak da 2011 yılında Van’da yaşanan 7.2 şiddetindeki 644 kişi vefat etmiştir.

Yukarıdaki sayısal veriler depremlerin yılları, şiddetleri ve aldığı can sayısı var. Ancak yaralanan, canını değil belki, ama tüm mal varlığını kaybeden, ailesi parçalanan, sevdiklerini toprağa veren, evsiz, eşsiz, çocuksuz, annesiz, babasız kalanların sayısal olarak bir listesini yapmak mümkün değil. Ancak şunu biliyoruz ki, deprem canımıza, malımıza, sevdiklerimize, varlığımıza kast ediyor. Biz de ülke olarak çok da sağlam, depreme çok dayanıklı binalara da sahip değiliz. Hal böyle olunca 6.5 ve üzerinde bir şiddetli sarsılmadan yerle bir olmaya hazırız.

Artık şunu öğrenelim ki; depremin ne zaman olacağını önceden haber vermek mümkün değil. Çünkü mantodaki radyoaktif maddelerin ne zaman parçalanarak fazla miktarda enerji yayacağı ve bu enerjinin hangi fay hatları boyunca yüzeye çıkarak sarsıntı yapacağını kestirmek imkansız denecek derecede zordur. Bunu kabul edip ardından biz olası depremlerden nasıl olur da en az hasarla çıkabiliriz konusuyla ilgilenelim.

Depremin belirli bir zamanı, tarihi, anı yok. Gece, gündüz günün her saatinde, yaz, kış, yılın her mevsiminde, anında deprem olabilir. Bununla birlikte deprem hava sıcaklığı veya atmosfer olayları ile de ilişkili değildir. Deprem konusunda bilinmesi gereken en önemli husus, özellikle ana fay kuşakları boyunca depremin her an, her zaman meydana gelebileceğidir. Evet, korkunç ama gerçek! Deprem, ana fay hatları boyunca oluşmakta ve Türkiye’de aktif olan Doğu Anadolu ve Kuzey Anadolu fay hatlarında da deprem olma olasılığı oldukça yüksektir. Peki, madem depremden kaçış yok, önlem var; o zaman nasıl önlem alalım.

Deprem anında apartman dairesi içerisinde bulunanlar

Gerçek şu ki, çok katlı apartmanlarda üst katlar alt katlara göre daha çok sallanıyor. Deprem anında bu binalarda bulunan kişiler;

  • Yangın merdivenlerinin kapılarını açık bulundurmalı,
  • Acil çıkış kapısını açık tutmalı,
  • Binadan çıkarken asla asansörü kullanmamalı,
  • Depreme asansörde yakalananlar ise bütün düğmelere basıp ve durduğu ilk katta asansörden inmelidir.
  • Deprem anında tek katlı bine içerisinde bulunanlar
  • Deprem söz konusu olduğunda kesinlikle tek katlı ya da sadece 2 katlı binalar daha güvenlidir. Aşağıda sıralanan önlemleri alarak tek katlı binanızın içinde depremin geçmesini bekleyebilir, kendinizi güvende hissettiğiniz anda da kısa sürede, kolayca binadan çıkabilirsiniz.

Deprem esnasında dikkat edilmesi gerekenler

  • Ev içinde piyano, dolap, buzdolabı, raf gibi birçok tehlikeli araç, eşya bulunmaktadır. Bu eşyalar insanların üzerlerine devrilip düşebilir. Bunların yanında en tehlikeli olan ise tavanın çökmesi ya da evin kendisinin yıkılmasıdır. Bu bakımdan;
  • Uykudayken depreme yakalananlar yataktan kalkamıyorsa şiltenin altına girmeli,
  • Yataktan kalkabildiyse bir masanın altına girip başını iki eliyle kapatmalı,
  • Deprem anında kapı ve pencereler açık tutulmalı. Çünkü sarsıntı anında kapı ve pencereler sıkışabilir ve dışarı çıkmak daha da güçleşebilir.
  • Depremde en çok hasar, zemin katta olacağı için ikinci kattan ya da daha üst katlardan zemin kata girilmemeli,
  • Evde bulunan gazla ve elektrikle çalışan ev aletleri (soba ve ocak gibi) kapatılmalı,
  • Deprem anında elektrikli aletlerin fişleri prizden çekilmeli, ocaklar söndürülmeli,
  • Mümkünse ana su vanası kapatılmalı ve ana sigortayı gevşetilmeli,
  • Öncelikle hastalar, bebekler ve yaşlıların güvenlikleri sağlanmalı,
  • Depreme tuvalet ya da banyoda yakalanan kişi aynadan ya da raflardan düşebilecek eşyalardan kendini korumalı,
  • Banyo ve tuvalet küçük olduğu için deprem anında kesinlikle daha güvenilirdir. Bu sebeple banyo ve tuvaletlerde kalmaya özen gösterilmeli,
  • Deprem, saniyelik, kimi zaman dakikalık bir olaydır. Bu bakımdan o kısacık zaman dilimi içinde eğer ev yıkılmıyorsa hemen dışarı çıkmamaya çalışmamak gerekiyor. Çünkü dışarıda kırılan pencere camları, çatı ya da duvarlardan düşen kiremit, tuğla, sıva parçalı ve daha pek çok tehlikeli madde olabilir.
  • Depremin hemen sonrasında mahalleden uzaklaşmak, şehir dışına çıkmak için kişisel arabayı kullanmak doğru bir davranış olmayacaktır. Çünkü çok sayıda kişi kendi arabası ile yola çıkacağı için trafik sıkışıklığı olur. Hal böyle olunca da kurtarma ve yangın söndürme araçları gereken yerlere ulaşamazlar. Bu bakımdan mümkünse toplu taşıma araçlarını tercih etmek herkesin güvenliği açısından en doğrusudur.
  • Deprem zamanında telefon acil durumlarda kullanılmalı,
  • İmkan varsa televizyon, internet ve radyo aracılığıyla deprem ile ilgili bilgiler takip edilmeli,
  • Deprem gibi bir kaosun ortasında söylentilere itibar etmek yerine, resmi ajansların yaptığı açıklama dikkate alınmalı,
  • Deprem anında market ya da bir mağaza içerisinde bulunanlar
  • Büyük kolonların yanında durmaya çalışılmalı, raflardan ve dolaplardan uzak durulmalı,
  • Herkes panik halde yangın çıkışlarına, merdivenlere ve yürüyen merdivenlere koşacağı için kargaşa kaçınılmazdır. Sorun yaşamamak adına büyük bir kolunun yanında durup sakince beklemek en doğrusudur.
  • Deprem anında mutlaka yetkililer tarafından anons yapılacaktır. Bu anonslar dikkatlice dinlenmeli, mağaza güvenlik personelinin uyarı ve önerilerini yerine getirilmeli,
  • Marketten, mağazadan satın alınan eşyalar mutlaka bırakılmalı, dışarı çıkarken elde bir şey olmamalı,

Deprem anında çok yüksek bina içerisinde bulunanlar

  • Üst katlar alt katlara göre çok daha fazla salacaktır, işte bu yüzden çok daha fazla dikkat edilmeli,
  • Kişi kendini güvenli bir yere alıp başını çanta, minder, kitap, klasör gibi şeylerle korumalı,
  • Dolap, kahve makinesi ve sebil gibi eşyalardan kesinlikle uzak, kolonlara ise çok yakın durulmalı,
  • Yakınlarda bir masa varsa altına girmek en doğrusudur.
  • Deprem anında asansörde olanlar tüm düğmelere basmalı, asansörün durduğu ilk katta asansörden inmelidir.
  • Deprem anında iş merkezinde ya da sokakta bulunanlar
  • Deprem esnasında açık alanda bulunanlar için en tehlikeli şeyler dökülen, kırılmış cam parçaları ve ilan levhalarıdır. Bunlar düşebilir ve yaralayabilir. Buralardan kesinlikle uzaklaşılmalı,
  • Her şeyden önce baş bölgesi korunmalı, daha geniş açık alanlara gidilmeli ya da güvenliğinden kuşku duyulmayan bir bina varsa içine girip beklenmeli,
  • Özellikle de geniş bir yol varsa ve trafik yoğun değilse yolun ortasındaki refüje kaçıp orada beklenmeli,
  • Açık alanda satış makinelerinden, reklam levhalarından ve bahçe duvarlarından uzak durulmalı,
  • Özellikle yol kenarındaki ağaçların altına girip beklenmelidir.

 

Deprem anında tiyatro ya da sinemada bulunanlar

  • Pek çok kişinin toplu halde bulunduğu gösteri sırasında salon çok karanlık olur. Bu esnada panik yapmak durumu zorlaştırabilir, istenmeyen olaylar yaşanabilir. Bu bakımdan en doğru olan güvenlik görevlileri ve yetkililerin uyarılarını ve önerilerini dinlemektir.
  • Beklerken yine baş bölgesini bir çanta ile koruyup sıralar arasında çömelmiş durumda ya da koltukların altına girebilecek biçimde durulmalı,
  • Eğer tam üzerinizde tavanda büyük bir aydınlatma armatürü veya avize varsa bunların altından uzaklaşılmalı,
  • Hemen yangın çıkışına doğru koşmak izdihama ve bazı olumsuzluklara yol açabileceği için sakince beklenmeli,
  • Kurumdaki yönetici ve yetkililerin sözleri dikkatlice dinlenmelidir.
  • Deprem anında yer altı çarşısı veya alt geçitte bulunanlar
  • Depreme yeraltı çarşısı ya da alt geçitte yakalananlar, yer yüzeyinde yakalananlardan daha şanslı olabilirler. Ancak yangın, gaz sızıntısı ve su basması gibi sorunlar olursa çok daha tehlikeli olabilir. Bir de bu tür alanlarda deprem anında elektrik kesintisi yaşanma riski yüksektir. İşte böyle bir durumda panik yaşanabilir.
  • Vitrin, pano gibi alanlardan uzak durulmalı,
  • Düşme riski bulunan cisimlere dikkat edip kendini korumak gerekiyor.
  • Elektriğin kesilmesi durumunda bile yangın çıkışı işaretleri hala aktif olabiliyor, paniğe kapılmadan beklemekte fayda var.
  • Deprem anında hemen çıkış merdivenlerine koşup yukarı çıkmaya çalışılmamalı,
  • Yangın çıkma durumunda ağza bir mendil ya da bir bez tutulmalı, duvarların kenarlarında çömelmiş ya da yere eğilmiş konumda beklenmeli,
  • Yeraltı çarşısı ya da alt geçitlerde mutlaka çıkışlar vardır ve duvar diplerinden giderek çıkışa varmak mümkündür.
    Deprem anında tren istasyonunda bulunanlar
  • Tren istasyonlarında deprem, yolcuların çok olduğu saatlerde yaşanırsa panik olabilir. Bu durumda panik yapılmamalı, istasyon amirinin uyarıları dikkate alınmalı,
  • Bu konuda hiçbir bilgisi ve deneyimi olmayan kişiler kendi kendine bir şeyler yapmaya çalışmamalı, yetkililerin uyarıları doğrultusunda hareket edilmeli,
  • Deprem anında istasyondaki hoparlörde yapılan yayınları dinleyip, deprem haberlerini takip edilmeli,
  • Hastalar, çocuklar ve yaşlılara dikkat edilmeli, korunmalıdır.
  • Deprem anında üst geçitte ya da köprüde bulunanlar
  • Bu durumda köprünün ne kadar sağlam olduğu önem taşıyor. Ancak yıkılma ya da devrilme olasılığı olsa bile parmaklıklara tutunmak daha güvenlidir.
  • Parmaklıklara ve trabzanlara tutunarak sarsıntının bitmesi beklenmeli,
  • Mümkünse parmaklıklara tutunarak merdivenlerden inip uzaklaşılmalıdır.

Deprem anında metro içinde bulunanlar

  • Raflara konmuş, duvarlara asılmış eşyalar düşebilir. Ellerle direklere ve tutunacak yerlere sıkıca tutunup baş bölgesi korunmalı,
  • Metro durunca herhangi bir anons yapılmadan dışarı çıkılmamalı,
  • Tren rayları üzerinde ya da yakınında çok tehlikeli, ölümcül olan yüksek voltaj hatları vardır. Buna dikkat edilmeli,
  • Metrodan çıktıktan sonra yürümek için metro hattına inilmemeli, ters yönden gelebilecek metro hattına dikkat edilmeli,
  • Deprem anında muhtemelen elektrik kesilir ve etraf bir anda çok karanlık olur. Ancak panik yapmamak gerekir. Çünkü kısa bir süre sonra acil durum ışıkları yanacaktır.
  • Tren yöneticilerinin uyarılarına uyulmalı,
  • İstasyonda platformda tren beklerken deprem olursa düşen cisimlere dikkat edilmeli ve kolonların yanında beklenmelidir.
  • Deprem anında elektrikli tren ve otobüs içinde bulunanlar
  • Raflara konulmuş eşyalar düşebilir. Bu sebeple baş bölgesi korunmalı,
  • Direkler ve tutacaklara sıkıca tutunmalı,
  • Araç durunca sürücünün sözlerini dinlenmeli, hemen dışarı çıkmaya çalışılmamalı,
  • Araçtan inince ters yönden gelebilecek otobüs ya da trenlere dikkat edilmeli, herkes bir panik yaşayacağı için sorun çıkabilir.
    Deprem anında araba kullananlar
  • Deprem olur olmaz pek çok kişi arabasına atlayıp yola çıkar. Bu bakımdan trafiğin yoğun olması kaçınılmazdır. Bu panikle kaza ve çarpmalara dikkat edilmeli, muhtemel kazalar önlenmeye çalışılmalı, bir sorun olursa da yavaş yavaş sağa yanaşıp durulmalıdır.
  • Yoldayken depreme yakalananlar yavaşlayıp sağa yanaşmalı ve durmalı, arabanın motorunu durdurmalıdır. Ancak kontak anahtarı yerinde kalmalı, pencereler kapatılmalı ve kapılar kilitlenmeden arabadan çıkılmalı,
  • Otoyolda depreme yakalanalar yolun kenarındaki aydınlatma direklerine ve eğer varsa ses yalıtım duvarlarına dikkat etmeli,
  • Deprem anında radyodan yoldaki hasar ve diğer durumlar hakkında bilgi alınmalı,
  • Büyük kamyon ve tankerlerden uzak durmalı,
  • Deprem anında otoyolda araç sürerken yoldaki anormal durumları ve yangınları cep telefonu ile ya da yol kenarındaki acil telefon ile ilgililere haber verilmelidir.

Deprem anında stadyumda bulunanlar

  • Stadyumda depreme yakalanalar için en güvenilir yer sahanın ortasındaki çim alandır. Ancak böyle bir durumda herkesin panik olacağı unutulmamalı, ezilme riski göz önünde bulundurularak dikkatli olunmalı, özellikle de korunması gereken küçük bir çocuk varsa mutlaka omza alınmalı, güvenli bir şekilde sahanın ortasına inmeye çalışılmalı,
  • Anonslar dikkatlice dinlenmeli ve onlara uyulmalı. Böyle bir durumda en tehlikeli durum tribünlerde panik olmasıdır. Sakin olmak doğru karar vermeyi de kolaylaştıracaktır.
  • Deprem anında deniz kenarında ya da iskelede bulunanlar
  • Küçük bir depremde bile denizde dev dalgalar, hatta Tsunami olabileceği unutulmamalıdır. Bu sebeple de deniz kenarından acilen uzaklaşılmalı, denizden yüksek yerlere doğru gidilmelidir.
  • Tsunumaye denizde yakalananlar, gemi, bot veya sandal içinde bulunanlar tekne yüksek dalgalardan alabora olacak diye panik yapmamalılar.
  • Tekne, dalga boyuyla birlikte yükselip tekrar aşağıya inebilir. Bunun için hazırlıklı ve tedbirli olmakta fayda var. Mümkünse telsizden acil çağrısı ile sahil güvenlik aranmalıdır.
  • Yakınlarda yüksek bir yamaç varsa yıkılma riski yüksektir. Hemen oradan uzaklaşmak en doğrusudur.
  • Tsunaminin ilk dalgası geldikten sonra sorun geçmiş olmaz, tsunami pek çok dalgaler halinde gelebilir.
  • Radyo çalışıyorsa Tsunami haberlerini dinlenmeli,
  • Tsunami dalgaları genellikle önüne çıkan her şeyi devirebilecek kadar yüksek oluyor. Bu bakımdan tsunami esnasında bina, direk gibi engellerin kişiyi koruyamaz. Hatta tam tersine o bina veya direkler devrilerek insanları ezebilir, tsunamiden daha çok zarar verebilir.