Disfaji yutkunmada zorluğu ifade eden bir terimdir. Yani gıdaları ağızdan mideye göndermek normalden daha fazla efor gerektirir.
Genelde sinir veya kas problemlerinden kaynaklanan disfaji, ağrılı olabilir ve yaşlı insanlar ile bebeklerde daha yaygındır.
Disfaji tıbbi olarak genelde belirti ve işaret olarak görülse de, bazen doğrudan kendi başına da bir rahatsızlık olabiliyor. Disfajinin potansiyel pek çok sebebi var ve sadece bir iki defa olursa muhtemelen altta yatan ciddi bir problem bulunmuyordur ama düzenli olmaya başlarsa bir doktor kontrolüne gitmek gerekir.
Disfajinin ortaya çıkmasının pek çok sebebi olabilir ve bu nedenle tedavi de altta yatan bu sebebe bağlıdır.
Disfaji Nedir?
Yutkunma davranışı içerisinde farklı kaslar ve sinirler görev alırlar ve oldukça karmaşık bir süreçtir. Disfaji ise bu yutkunma sürecinin herhangi bir noktasında zorluklar oluşmasından kaynaklanır.
Genel olarak üç disfaji türü var:
Oral disfaji: Bu rahatsızlıkta problem ağızdadır. Bazen felçten sonra dilin güçsüzleşmesinden, gıdaların çiğnememesinden veya gıdaları ağızdan gönderecek olan sistemdeki problemlerden kaynaklanır.
Faringeal disfaji: Burada problem boğazdadır. Boğazdaki problemler genelde sinirleri etkileyen nörolojik problemlerin ardından ortaya çıkarlar (örneğin Parkinson hastalığı, inme ve ALS hastalığı).
Özofajiyal disfaji: Burada problem yemek borusundadır. Genelde tıkanma veya tahrişten kaynaklanır. Sık sık cerrahi operasyon gerektirir.
Odinofaji olarak adlandırılan yutkunma sırasında ağrı disfajiden farklı bir rahatsızlıktır ancak ikisi de aynı anda varolabilir. Globus ise bir şeyin boğazda takılı kalma hissidir.
Yutkunma Problemim Olduğunu Nasıl Anlayabilirim?
Normal şartlar altında insanlar nadiren yemeklerde boğulurlar. Bazen yemek bir kaç saniye yemek borusunda takılı kalır ancak sonrasında kendi kendine iner veya biraz sıvı takviyesi ile mideye gönderilir. Ama muhtemel yutkunma problemlerine dair bir kontrol edilmeniz gerektiğini gösteren bazı belirtiler var:
- Sık sık boğazda yemek kalması
- Yemeklerin geçişinde bir kaç saniyeden fazla kararsızlık
- Yutkunma sırasında ağrı
- Tekrar eden zatürre hastalığı (yemeklerin yemek borusu yerine akciğerlere gidiyor olabileceğini gösterir)
Yemekler 15 dakikadan daha uzun süre yemek borusunda kaldıkları ve sıvılarla mideye gitmedikleri zaman acile başvurmak gerekir.
Bazı insanlar yutkunma problemleri olduğunun farkında değiller çünkü bunu bilinçsiz şekilde yumuşak gıdalar yiyerek veya daha yavaş yiyerek telafi ediyorlar. Ama tedavi edilmeyen yutkunma problemleri boğulma ve katı gıda parçalarının yemek borusunda kalma riskini oluşturuyorlar.
Disfaji Belirtileri Nelerdir?
Disfaji ile bağlantılı bazı işaret ve belirtiler şöyle:
- Yutkunma sırasında ağrı
- Yutamamak
- Yemeklerin boğazınızda, göğsünüzde veya iman tahtası altında kalmış gibi hissettirmesi
- Salya akıntısı
- Ses kısılması
- Geviş getirme
- Sık sık mide yanması yaşama
- Yemek ve midedeki asitlerin boğaza tekrar kaçmaları
- Beklenmeyen şekilde kilo vermek
- Yutkunurken öksürmek veya öğürmek
- Yutkunma zorluğundan dolayı yemekleri küçük parçalara ayırmak veya belli gıdalardan kaçınmak
Disfajinin Sebepleri
Disfajinin bazı muhtemel sebepleri şöyle:
ALS hastalığı: Tedavi edilemez bir nörodejenerasyondur. Zaman içerisinde omurilik ve beyindeki sinirler işlevlerini kaybetmeye başlarlar.
Akalazya: Alt yemek borusu kasları gıdaları mideye gönderebilecek kadar rahatlayamıyorlardır.
Difüz spazmı: Yemek borusundaki kaslar işbirliği içerisinde kasılmazlar.
İnme: Beyin hücreleri oksijen yoksunluğundan dolayı ölürler çünkü kan akışı azalır. Eğer beyindeki yutkunmayı etkileyen hücreler etkilenirlerse, disfaji ortaya çıkabilir.
Özofagus halkası: Yemek borusunun küçük bir kısmı daralır, bazen katı gıdaların geçişine engel olabilir.
Eozinofilik özofajit: Yemek borusunda eozinofil adı verilen akyuvarların düzeyi çok yükselmiştir. Bunlar kontrolsüz şekilde çoğalırlar ve mide bağırsak sistemine saldırırlar, sonucunda kusma ve yutkunma zorlukları oluşur.
Multipl skleroz: Merkezi sinir sistemi bağışıklık sisteminin saldırısı altındadır ve normalde sinirleri koruyan myelin kılıfları yok eder.
Goldflam hastalığı: İstemli hareket ettirilen kaslar kolayca yorulurlar ve güçsüz hale gelirler çünkü sinirlerin kasların kasılmasını sağlama şekillerinde bir sorun vardır. Bu bir otoimmün hastalıktır.
Parkinson hastalığı ve parkinsonizm belirtileri: Parkinson hastalığı ilerleyen bir hastalıktır ve hastanın motor yeteneklerini bozan bir bozukluktur.
Radyasyon: Radyasyon terapisi alan bazı hastaların boyun ve baş bölgesinde yutkunma zorlukları olabilir.
Yarık dudak ve damak: Baştaki kemiklerin doğru kaynamamaları sonucunda yüzde ortaya çıkan bazı anormal gelişim türleri dudak burun ve damak bölgesinde boşluklara sebep olurlar.
Skleroderma: Nadir bir otoimmün hastalıklar grubudur ve burada cilt ve bağ dokular sertleşir, sıkılaşırlar.
Yemek borusu kanseri: Yemek borusunu etkileyen bir kanserdir ve genelde alkol, sigara veya reflü ile bağlantılıdır.
Yemek borusu daralması: Genelde reflü ile bağlantılıdır.
Ağız kuruluğu: Ağzı ıslak tutacak kadar salya yoktur.
Risk Faktörleri
Disfajinin risk faktörleri aşağıdaki gibidir:
- Yaşlanma: Normal yaşlanma süreci ve ayrıca yemek borusunda ortaya çıkan normal aşınmalar, ayrıca Parkinson hastalığı veya inme gibi rahatsızlıklar nedeniyle yaşlı bireylerde yutkunma zorluğu riski daha fazladır. Ancak disfaji normal bir yaşlanma belirtisi kabul edilmiyor.
- Bazı sağlık problemleri: Nörolojik ve sinir sistemi hastalıklarına sahip olan bazı insanların yutkunma zorluğu yaşama ihtimalleri daha fazladır.
Komplikasyonları
Yutkunma zorluğu şunlara yol açabilir:
- Yetersiz beslenme, kilo kaybı ve susuzluk: Disfaji, yeterince besin ve sıvı almayı zorlaştırabilir.
- Zatürre: Yutkunmaya çalışırken gıdaların ve sıvıların nefes yollarına kaçması akciğerlere bakterilerin girmesine sebep olarak zatürreye sebep olabilir.
- Boğulma: Yemekler boğazda takılı kaldığında boğulma olabilir. Eğer gıdalar nefes yolunu tamamen tıkarlarsa ve kimse başarılı şekilde Heimlich manevrası yapamazsa ölüm ortaya çıkabilir.
Disfaji Nasıl Tedavi Edilir?
Tedavi süreci disfaji türünüze bağlı:
Oral ve Faringeal Disfaji İçin Tedavi
Bu disfaji türü genelde nörolojik bir problem olduğundan etkili tedavi zorlu olabiliyor. Parkinson hastalığına sahip hastalar Parkinson ilaçlarından fayda görebiliyorlar.
Yutkunma terapisi: Bu bir konuşma ve dil terapisti tarafından uygulanır. Birey doğru yutkunmanın yeni yollarını öğrenir. Egzersiz ile kaslar ve onların tepkileri iyileştirilebilir.
Beslenme: Bazı gıda ve sıvılar, veya onların kombinasyonları, daha kolay yutulurlar. Yutması kolay gıdaları tüketirken dengeli beslenmeye de dikkat etmek gerekir.
Borudan beslenme: Eğer hastanın zatürre, yetersiz beslenme veya susuzluk riski varsa nazal boru ile veya PEG ile beslenmesi gerekebilir. PEG boruları doğrudan mideye cerrahi olarak takılırlar ve karın bölgesindeki bir kesikten gıdaların aktarılmasını sağlarlar.
Özofajiyal Disfaji Tedavisi
Bu rahatsızlıkta genelde cerrahi müdahale gerekir.
Genişletme: Eğer yemek borusu daraldıysa, ince bir balon sokulur ve daha sonra şişirilir (ardından çıkarılır).
Botoks: Yemek borusundaki kaslar sertleşirlerse, botoks tedavisinde kullanılan botulinum zehri bu sert kasları felç edebilir ve kısıtlanmayı azaltır.
Eğer disfajinin sebebi kanserse, hasta tedavi için bir onkologa gönderilir ve tümörün cerrahi olarak alınması da gerekli olabilir.
