Toplumda çok sık olmamakla birlikte, her yaş grubunda görülen cilt rahatsızlıklarından birisi egzamadır. Deriyi kurutan, kaşıntıya ve kimi zaman deride kabarcıklara sebep olan egzama ciddi bir cilt hastalığıdır. Egzamanın ortaya çıkmasında pek çok nedenin etkisinden bahsedilebilmekle birlikte, tüm dünyada uzmanların aktif olarak araştırmalarına rağmen sebebi tam olarak bilinmemektedir. Pek çok farklı çeşidi olan egzama, bu çeşitlere göre de farklı belirtiler gösterebilmektedir.
Egzama ciltte çeşitli rahatsızlıklarla, şikayetlerle kendini gösteren bir deri hastalığıdır. Bu bağlamda vücudun çeşitli yerlerinde kızarıklık, kaşıntı, su kabarcıkları, kuruluk ve derinin gerginleşerek çatlaması egzamanın yarattığı şikayetler arasında en sık görülenlerdir. Egzamadan dolayı pul pul dökülen ve çatlayan deri mikroorganizma girişine sebebiyet verir ve deride enfeksiyon da ortaya çıkabilir. Bu bakımdan egzamanın erken dönemde teşhis edilmesi ve tedaviye başlanması oldukça önemlidir. Egzama kaynaklı şikayetler genellikle ellerde, bacaklarda ve ayaklarda görülmekle birlikte vücudun herhangi bir yerinde de egzama oluşabilir. Kesinlikle unutulmamalıdır ki; egzama, erken dönemde teşhis edildiğinde basit yöntemlerle kontrol altına alınabilen bir hastalıktır.
Egzamanın belirtileri nelerdir?
Egzamanın en temel ve ilk olarak görülen belirtisi deride su dolu kabarcıklar şeklindedir. Zamanla bu kabarcıkların yerini kabuklanma ve kepekler alarak ciltte kalınlaşma, pütürleşme de ortaya çıkar. Egzama belirtileri her hastada aynı şekilde görülmeyebilir, cilde göre farklı reaksiyonlar olabilir. Ancak genel olarak egzama belirtileri;
• Vücutta uzun süreli olarak geçmeyen kaşıntı,
• Özellikle de geceleri şiddetlenen ve çoğu zaman uykudan uyandırabilen kaşıntı,
• Vücutta lekeler ya da herhangi bir leke olmadan sürekli kaşıntı
Egzama belirtilerinden, şikayetlerden sadece bir tanesinin olması bile vakit kaybetmeden doktora başvurmak için yeterlidir. Yani görünürde bir leke olmasa bile vücuttaki kaşıntının egzama belirtisi olma riski yüksektir ve egzama tedavisinde erken teşhis çok önemlidir.
Egzama tanısı nasıl konur?
Egzamaya tanı koymak için fiziki muayene ve yama testi yapılır. Hastanın yama testinde ortaya çıkan alerjen, dermatolog tarafından araştırılır ve sonrasında teşhis konur. Yama testi sırasında alerjen maddelerin düşük konsantrasyonları hastanın sırtına yapıştırılır ve 48 – 72 saat sonra yamalar açılır gözlemlenir. Yama sırtındayken hasta spor yapmamalı, duş almamalı ve testi etkileyecek benzer davranışlarda bulunmamalıdır. Yamanın yapıştırıldığı alanda kabarma, sulanma ve kızarıklık olursa, hastanın o bölgeye sürülen maddeye karşı alerjisi olduğu tespit edilir.
Egzama neden olur?
Egzamaya sebep olan etkenler kesin olarak tespit edilmiş değildir. Ancak genel olarak egzama oluşumunda; genetik faktörler, alerjiler ya da kullanılan çeşitli kimyasal malzemelerin rol oynadığı bilinmektedir. Aslında egzamanın türüne göre de oluşum nedeni değişiklik gösterebilir. Günlük yaşamda sıklıkla kullandığımız su, sabun, deterjan gibi kimyasal maddeler, tozlu ortamlar egzama oluşumunu tetikler. Bu bakımdan özellikle temizlik sektöründe çalışanlar, ev kadınları ve kuaförlerin egzamaya yakalanma riski daha yüksektir. Bu açıdan bakıldığında kimyasal içerikli temizlik ürünlerinin egzama oluşumundaki etkisi daha net anlaşılabiliyor. Eğer hastada alerjik kökenli egzama varsa, alerjen maddenin çok az miktarda teması bile egzamaya neden olabilir. Kimyasal maddelerden kaynaklı egzama ise bu maddeye temas kesilmeden düzelmez. Bunların yanında soğuk kış aylarında ortamların nem oranının düşük ve havanın da soğuk olması, egzama hastalığına bağlı şikayetleri artırıyor. Doğal gaz, klima ve kalorifer gibi ısıtma sistemleri yaşam alanını kurutması, daha çok kalın kıyafetler giyilmesi ve daha sıcak su ile banyo yapılması da egzamayı tetikler.
Egzama türleri nelerdir?
• Atopik egzama
Atopik egzama; genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerden kaynaklı olarak, bebeklik ve çocukluk döneminde konak olarak sıklıkla görülen egzama çeşididir. Bebek egzaması olarak da bilinmektedir. Atopik egzama, ilerleyen dönemde yetişkinlik döneminde hafifler veya tamamen ortadan kalkar. Bu egzama türü genellikle tekrarlayıcı özellik taşımaktadır. Bebek egzaması olan atopik egzama, ilk üç aylık dönemde yüzde başlar, sonra vücuda, kol ve bacaklara doğru yayılır. Çocuklukta eklemlerin iç kısımlarında, kollarda ve bacaklarda da atopik egzama ortaya çıkabilir. Bu egzama türü yetişkinlikte göz kapaklarında, kulakta, meme ucunda, eklem içlerinde ve ellerde de ortaya çıkabilir. Deride kızarıklık, pullanma, kaşıntı, kuruluk ve kalınlaşma atopik egzamanın belirtileridir.
• Seboreik egzama
Kronikleşebilen seboreik egzamanın ortaya çıkış sebebi tam olarak bilinmemektedir. Bu egzama türü genellikle cildin yağlı olan bölgelerinde görülür. Bu bakımdan saçlı deri, kulaklar, kaşlar, yanaklar, burun kenarları, göğüs ortası, sakalların içleri bu egzama türünün daha sık görüldüğü yerlerdir. Bu egzama çocukluk çağında kulakta gelişmekte, lenf bezlerinin şişmesine, kızarıklığa ve pullanmaya neden olmaktadır. Uzmanlara göre aşırı alkol kullanımı, stres, bağışıklık sisteminin baskılanması gibi olumsuz durumlar bu egzama türünün oluşumunu tetikliyor. Özellikle de kış ve bahar mevsimlerinde egzama şiddetlenebilmektedir.
• Asteatotik egzama
Yaşlılarda daha sık görülen asteatotik egzama genellikle her gün gibi çok sık banyo yapılması, derinin üst tabakasındaki yağın azalması veya atopi gibi nedenlerle ortaya çıkmaktadır. Özellikle de soğuk havalarda cilt kuruluğu arttığı için daha fazla görülür. Asteatotik egzama genellikle bacakların ön yüzünde, kollarda ve gövdede ortaya çıkar ve deride porselen çatlağı gibi bir görüntü, kaşıntı, kuruluk ve döküntü yaratır.
• Kontakt egzama
Kontakt egzama cildin koruyucu yağlarını engelleyen maddelerden dolayı ortaya çıkan egzama türüdür. Özellikle geçici dövmeler, sağlıksız, kalitesiz makyaj malzemeleri, parfümler, oje, temizlik maddeleri, saç boyaları, diş macunları, ayak spreyleri buna sebep olabilir.
• Numuler egzama
Genellikle kollarda, bacaklarda ve ellerde görülen numuler egzama, vücutta madeni para büyüklüğünde ve yuvarlak izler yaratır. Bu izler aşırı kaşıntılıdır. Numuler egzamanın akut döneminde deride sızıntı, kabuklanma ve kızarıklık ortaya çıkar ve etkilenen bölge çok fazla kaşınır. Uzmanlar bu egzama türünün enfeksiyonlarla tetiklendiğini belirtmekteler.
• Gravitasyonel egzama
Gravitasyonel egzama daha çok ayakta çalışanlarda ve yaşlılarda çok sık olarak görülür ve kişinin bacaklarının alt kısımlarında varislerin oluşması ve kan dolaşımın bozulmasıyla gelişir. Bu alanlarda kan birikmesinden dolayı damarlara olan basınç artar, deride hasar oluşur. Gravitasyonel egzama doğum yapmış kadınlarda daha sık görülebilir. Kişinin bacaklarında kuruluk, kaşıntı, su toplaması, kızarıklık gibi belirtiler gravitasyonel egzamaya işarettir. Bu egzama kronikleştikçe deride koyu lekeler, derinin sertleşmesi ve ülser gibi yaralar da ortaya çıkabilir.
En sık görülen egzama çeşitleri nelerdir?
• Saç egzaması
Egzamanın sık olarak görüldüğü yerlerden birisi kesinlikle saçlı deridir. Saç egzaması; pul pul dökülme ve kabuklanma ile kendini gösterir. Seboreik egzama olarak adlandırılan bu rahatsızlık kronik olarak seyreder, kışın artarken, yazın hafifler. Genellikle sedef hastalığı ile karıştırılan saç egzaması; kulak arkası, göğüs ön yüzü ve burun yanlarında da ortaya çıkabilir. Saç egzamasının artmasında özellikle stresin etkisi büyük olmakla birlikte, genetik özellikler hastalığın gelişinde etkilidir. Bu egzamanın tedavisi için medikal şampuanlar, kaşıntı giderici tabletler ve steroid içeren losyonlar önerilir.
• Kulak egzaması
Kulaklarda kalitesiz ve sağlıksız küpe, piercing ya da ağır kozmetik ürünler kullanılması tahrişlere ve egzamaya neden olabilmektedir. Kulak egzamasının tamamen iyileşmesi zor olmakla birlikte şikayetler kontrol altına alınabiliyor. Kulak egzamasının tedavisi, doktorun önerisi ile kullanılan egzama kremleri ile yapılır. Kulak egzaması; kulak zarında, kulak kanalında ve kulak arkasında oluşabilir. Bu egzama türünde aşırı kulak hassasiyeti, kulakta yanma, şişkinlik, su toplama, kanama gibi belirtileri görülür.
• El egzaması
El derisinin savunma gücünün azalması veya yok olması el egzamasına sebep olabilir. Kişinin sık sık el yıkaması, deterjan, sabun ve çamaşır suyu ile temas etmesi, tozlu ortamlarda bulunması el derisinin yıpranmasına ve egzama oluşumuna sebep olabilir. El egzaması en çok elde ve ön kolda görülür. Genellikle tek elde başlayan lezyonlar diğer ele de yayılabilir.
• Yüz egzaması
Kişinin sağlıksız ve kalitesiz kozmetik ürünler kullanması, korumasız bir şekilde güneşe maruz kalması, genetik yatkınlık, stres, bağışıklık sorunları, alkol ve sigara gibi zararlı alışkanlıklar, endokrin sorunlar, vitamin yetmezliği gibi pek çok etken yüzde egzama oluşmasına sebep olabilir. Nadiren de olsa hiçbir çevresel etken olmadan da sadece genetik yatkınlıktan dolayı yüzde egzama olabilir.
• Ayak egzaması
Kişinin ayaklarında kaşıntı, kızarıklık, kabarcıklar, iltihap, kuruluk, derinin kalınlaşması şeklinde kendini gösterir. Ayak egzaması ile ayak mantarına benzediği için karıştırılabilir. Fakat ayak mantarı daha çok parmak aralarında ve tırnaklarda oluşurken, yak egzaması tüm ayakta görülebilir. Ayak egzamasını hafifletmek için ayakların terli kalmaması, hava alması ve nemlendirilmesi önerilir.
• Stres egzaması
Aşırı stres bazen egzama oluşumuna neden olabilir. Stres egzamasını hafifletmek için deri sıklıkla nemlendirilmeli ve stresli ortamlardan uzak durulmalıdır.
Egzama nasıl geçer?
Tüm hastalıklarda olduğu gibi egzama sorununda da en önemli husus tıbbi tedavinin doktor rehberliğinde uygulanmasıdır. Egzamanın kesin olarak kısa sürede tedavi edilebildiği bir yol henüz bulunmamaktadır. Ancak egzama tedavisinin en önemli hususu egzamadan korunmaktır. Egzama durumunda doktora danışarak, doktorun verdiği uyarı ve önlemlere uyarak, egzamadan kaynaklanan şikayetler azaltılabilir. Egzamanın tedavisinde kortizondan başka bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaçlar, ıslak pansumanlar ve lokal kortikosteroidli pomadlar kullanılmaktadır. Egzamanın gösterdiği atak sıklığını azaltmak, egzamayı hafifletmek, deriyi güçlendirmek için nötral sabunlar, bariyer kremler, nemlendiriciler, egzama eldivenleri ve egzama şampuanları tavsiye edilir.
Egzama tedavisinde kullanılan egzama eldivenleri, pamuklu veya penye kumaşlardan üretilir ve egzamaya sebep olan alerjenlerle etkileşimi keser. Özellikle de kimyasal ürünler ya da temizlik ürünleri kullanan kişiler doktora danışıp egzama eldiveni kullanmalılar.
Egzama tedavisine yardımcı olan ya da yardımcı olduğu iddia edilen çeşitli bitkisel yöntemler de bulunmaktadır. Bunlardan bazıları işe yararken, bazılarının zararları olabilir. Bu bakımdan egzama sorununda bitkisel yöntemlerden yararlanmadan önce doktora danışmakta fayda var.
Egzamayı hafifleten öneriler
• Egzamalı alan kaşımamalı ve tahriş edilmemelidir.
• İçinde yaşanan ortamlar yeterlince nem ve sıcaklığa sahip olmalıdır.
• Ofis ve ev sık sık ortamı havalandırılmalıdır.
• Çok sık banyo yapılmamalı, haftada 2 – 3 kez banyo yeterlidir.
• Banyoda cildi tahriş edecek sert lifler ve keseler kullanılmamalıdır.
• Çok sıcak suyla banyo yapılmamalıdır.
• PH değeri yeterli sabunlar tercih edilmelidir.
• Banyodan sonra tüm vücut nemlendirilmelidir.
• Eller gün içinde sık sık nemlendirilmelidir.
• Eller sıcak değil, ılık suyla yıkanmalı ve hijyenik kağıt havluyla kurulanmalıdır.
• Temizlik malzemelerine eldivensiz temas edilmemelidir.
• Kışın yünlü giysiler direkt olarak cilde temas ettirilmemelidir.
• Yünlü halı ve battaniyeler kullanılmamalıdır.
• Stresten uzak durulmalıdır.
• Yıkanmamış çiğ sebze ve meyvelere, pişmemiş et ve balık ürünlerine çıplak elle temas edilmemelidir.
• Gün içinde ortalama 2 litre su içilmelidir.
