Ektopik gebelik, halk arasında bilinen adıyla dış gebelik, döllenmiş bir yumurtanın olması gereken yer olan rahim içine değil, rahim dışında bir yere yerleşmesidir. Döllenmiş yumurtanın rahim dışında yerleştiği en sık yer fallop tüpleridir. Ektopik gebelik, yani dış gebelik gebeliğin ilk 3 ayında yaşanan anne ölümlerinin en sık rastlanan sebebi olacak kadar önemli ve ciddi bir sorundur. Gebeliklerin yaklaşık % 1’inde görülen ektopik gebelikte döllenmiş olan yumurta herhangi bir sebepten dolayı tüplerden rahim boşluğuna kadar olan yolculuğunu tamamlayamaz.

Ektopik gebeliğin erken dönemlerinde normal gebelik bulguları vardır; adet gecikmesi, gebelik testlerinin pozitif olması, bulantı, kusmalar, memelerde hassasiyet normal gebelikte olduğu yaşanır. Tüplere yerleşen embriyo burada büyümeye başlar ve belirli bir aşamaya geldikten sonra tüpleri gerer, bir yırtılma ve kanama olur. Eğer bu sorun fark edilmezse, acilen tedaviye başlanmazsa iç kanamadan dolayı annenin ölme riski yüksektir. İşte ektopik gebeliğin ciddiyeti de önemi buradan kaynaklanır.

Normal şartlar altında bir kadının gebe kalması için döllenmiş yumurtanın tüpler aracılığıyla rahme ulaşması, oluşan embriyonun rahim iç duvarına tutunması gerekiyor. Zira rahim, bir hamilelikte bebeğin büyüdüğü yerdir. Ancak dış gebelik, yani ektopik gebelik durumu var ise döllenmiş yumurta rahmin dışında, genellikle fallop tüplerinde ya da başka bir yanlış yerde büyür. Bu normal dışı durum da çoğunlukla düşük ile sonuçlanır. Fakat bunun bir an önce fark edilmesi ve acilen anne adayının tedaviye alınması gerekir. Ektopik gebelik teşhisi konan kadınlar genellikle yatırılarak tedavi edilir. Tedavinin başlaması için de gebelik testi pozitif çıkan, erken gebelik belirtilerinin hepsini gösteren, şiddetli karın ağrısı, vajinal kanama, baş dönmesi veya baygınlık hissi bulunan kadınların acilen doktora başvurmaları gerekiyor. Zira yukarıda da anlatıldığı üzere ektopik gebelik anne adayı için ölümcül olabilmektedir.

Ektopik gebelik (dış gebelik) neden olur?

Ektopik gebeliğin neden olduğu aslında çoğu zaman bilinemez. Buna sebep olan bir değil, birçok faktörün varlığından bahsedilebilir. Ancak genel olarak;  fallop tüpünde enfeksiyon olması, daha önceden dış gebelik geçirmiş olmak, rahim içi araç (RIA) kullanırken hamile kalmak, uzun süreli olarak doğum kontrol hapları kullanmak, daha önceden var olan, ancak yeterince tedavi edilmeyen enfeksiyonlar, pelvik bölgeye ya da tüplere yapılmış bir cerrahi müdahale, tüpte doğumsal şekil bozuklukları olması gibi sebeplerin ektopik gebeliğe yol açtığı düşünülmektedir. Bu faktörlerin etkileri aşağıda ayrıntılı olarak anlatılmaktadır.

  • Fallop tüplerinde enfeksiyon: Döllenmiş yumurtayı rahme taşıyan tüplerde kısmi bir tıkanıklık yapan ya da tüplerin hareket yetisini azaltan bütün sorunlar dış gebelik için risk oluşturur. Bunlardan en sık yaşananı enfeksiyonlardır. Vücutta yaşanan her enfeksiyon dokularda bir miktar hasar yaratmaktadır. Kişinin geçirdiği enfeksiyon sayısına ve şiddetine bağlı olarak yapışıklıkların derecesi de değişiklik göstermektedir. Bu yapışıklık tüplerin içinde olup tüpün iç kanalını kapatırken bir de, tüpün dışında oluşarak tüplerin doğal yapısını bozabilir. Spermin geçişini engelleyecek kadar şiddetli bir tıkanıklık varsa kısırlık, yani doğal yolla bebek sahibi olamama sorunu söz konusu olur. Ancak tıkanıklık hafifse döllenme gerçekleşir, ancak dış gebelik riski oldukça yüksek olur. Tüplerin dışında olan yapışıklıklar da hareket yetisini azaltarak ektopik gebelik riskini ortaya çıkarabilir.
  • Daha önceden dış gebelik yaşamış olmak: Daha önceden bir ektopik gebelik öyküsü olan kadınlarda buna sebep olan faktörler tamamen ortadan kaldırılmadıysa bir sonraki gebelikte de bunun yeniden yaşanma riski bulunmaktadır. Bu bağlamda daha önceki gebeliklerde dış gebelik yaşayanlarda bu risk normale göre daha yüksektir. Uzmanlar bir dış gebelik geçiren kadının, sonradan yine dış gebelik geçirme riskinin yaklaşık % 10 olduğunu belirtmekteler.
  • Rahim içi araç (RIA) kullanırken hamile kalmak: Rahim içi araçların (spirallerin) kullanımının dış gebelik riskini arttırıp arttırmadığı tartışılan bir husustur. Aslında spiral kullanırken gebe kalma riski çok düşüktür ve bu ihtimal çok zordur. Ancak bu düşük risk gerçekleştiğinde ve bir gebelik oluştuğunda bunun bir dış gebelik olma riski ise normale göre daha yüksektir. Bu bağlamda spiral dış gebelik riskini arttırmazken, spiral kullanırken gebe kalmak dış gebelik riskini artırır.
  • Bazı doğum kontrol haplarını kullanmak: Her doğum kontrol hapı değil de, sadece progesteron içeren minipil türü doğum kontrol haplarının tüplerin hareketlerini azaltarak dış gebelik riskini artırdığı bilinmektedir. Hormonlu spiral olarak bilinen, progesteron içeren spirallerde ise bu risk biraz daha yüksektir.
  • Önceden geçirilmiş bir enfeksiyondan kalan yara veya tüplere yapılan cerrahi bir operasyon: Kadının daha önceden geçirdiği bir enfeksiyon tedavi edildiği halde yara kaldıysa ya da tüplerle ilgili cerrahi bir işlem geçirildiyse yumurtanın hareketi engellenebilir ve ektopik gebelik oluşabilir.
  • Pelvik bölgeye ya da tüplere bir cerrahi işlem yapılması: Kadının geçirdiği pelvik bölge ya da tüplerle ilgili operasyonlar bu alanlardaki dokularda yapışıklıklara neden olabilmektedir. Özellikle de yumurtalık kisti için cerrahi girişimler, apandisit ameliyatları sonrası bu tür yapışıklıklar olur. Bunlardan sonra gerçekleşen gebeliklerde de ektopik riski yüksektir.
  • Tüpte doğumsal şekil bozuklukları: Tüplerde doğumdan gelen anormal büyüme veya başka doğum kusuru olması durumunda tüpün şeklinde de normal dışı bir durum ortaya çıkabilir. Böyle vakalarda döllenmiş yumurta rahim içine ulaşamaz ve de dış gebelik oluşur.

Kimler ektopik gebelik açısından risk taşır?

Ektopik gebelik, yani dış gebelik aslında çok da nadir yaşanan bir durum değildir. Bu bağlamda cinsel açıdan aktif olan neredeyse her kadın dış gebelik riski taşımaktadır. Ancak bu riskin en yüksek olduğu kadınlar;

  • Yaşı 35 ve üzerinde olanlar,
  • Birden fazla kürtaj geçirmiş olanlar,
  • Uzun süredir sigara kullananlar,
  • Endometriozis (çikolata kisti) olanlar,
  • Üreme yetisini artırıcı ilaçlar kullananlar,
  • Kısırlık ya da tüp bebek tedavisi gören kadınlar,
  • Cinsel yolla bulaşan hastalıkları olanlar,
  • Hormonsal bozuklukları olanlar,
  • Başarısız bir tüpleri bağlama (ligasyon) ya da bağlanan tüpleri açma işlemi geçirenler olarak sıralanabilir.

Dış gebelik (ektopik gebelik) belirtileri nelerdir?

  • Gebelik testi pozitif sonuç verdikten sonra; karın, pelvis, omuz veya boyun bölgesinde şiddetli ağrılar,
  • Karnın özellikle tek bir tarafında şiddetli ağrı,
  • Adet kanamasından daha yoğun ya da daha hafif vajinal kanama,
  • Halsizlik, uyuşukluk, baş dönmesi ve bayılma,
  • Rektal bölgede basınç gibi şikayetler yaşayanlar vakit kaybetmeden doktora başvurmalılar.

Dış gebelik nasıl teşhis edilir?

Dış gebeliğiniz belirtileri yaşayan kadın doktora başvurduğunda; fiziksel muayene, transvajinal ultrasonografi, kan testi, kuldosentez gibi yöntemler uygulanarak dış gebelik teşhis edilebilir.

Dış gebelik şüphesinde aslında fiziksel muayene ile teşhis etmek söz konusu olamazken, doktor diğer etkenleri ekarte etmek yapabilir. Ardından transvajinal ultrasonografi ile doktor gebelik kesesinin rahimde olup olmadığını görebilir. Bu amaçla vajinanın içini yerleştirdiği çubuk benzeri özel bir alet yardımıyla izler. Kadının kanındaki hCG ve progesteron düzeylerini belirlemek için doktor kan testi de yapabilir. Gebelikte bulunan bu hormonların seviyeleri birkaç gün içinde aynı kalmaya veya azalmaya başlarsa bir de ultrasonda gebelik kesesi görülmüyorsa ektopik gebelik olduğu düşünür. Ektopik gebelik şüphesinde doktor, vajinanın en üstündeki, rahmin arkasındaki ve rektumun önündeki bir boşluğa bir iğne yerleştirerek “kuldosentez” yapabilir. Kadının bu bölgesinde kan bulunması, fallop tüpünde olan bir kanamaya işaret eder.

Kadının çok şiddetli derecede ağrı veya kanama gibi şikayetleri varsa tüm bu basamaklar düşünülmeden direkt olarak tedaviye başlanabilir, ameliyat yapılabilir. Zira fallop tüpü kopabilir ve çok ciddi iç kanamalara neden olabilir.

Dış gebelik nasıl tedavi edilir, nasıl sonlandırılır?

  • İlaç tedavisi

Ektopik gebelik şüphesi bulunan kadının doktoru, acil komplikasyon riskinin düşük olduğuna karar verirse dış gebeliğin patlamasını önleyecek birkaç ilaç reçete edebilir. Bunun için yaygın olarak kullanılan bir ilaç Metotreksattır (Rheumatrex). Bu ilaç, ektopik kitle hücreleri gibi hızla bölünen hücrelerin büyümesini durdurmaktadır. Doktor, bu ilacı enjeksiyon olarak verir ve ilacın etkilerini izlemek için de düzenli olarak kan testleri yapılır. Bu tedavide ilacın etkili olduğu tespit edilirse kadın kasılma, kanama gibi düşük yapma belirtileri yaşar. Bu şikayetlerin ardından daha ileri cerrahi işlem nadiren gerekir. Ektopik gebelikte Metotreksat ile tedavide, ameliyatla oluşabilecek fallop tüpü hasarı gibi bir risk yoktur. Ayrıca bu ilacı aldıktan sonraki birkaç ay boyunca kadının hamile kalması mümkün olmaz.

  • Cerrahi tedavi

Ektopik gebelikte çoğu cerrah, yanlış yerde bulunan embriyonun çıkarılması yoluyla dış gebeliğin sonlandırılması ve herhangi bir hasar varsa bunun onarılmasını önerir. Ektopik gebelikte cerrahi işlem “laparotomi” olarak adlandırılır. Doktor, işlem yapılan alanı görüntüleyebilmek için küçük bir kesi ile içeriye küçük bir kamera yerleştirir. Bu işlemin ardından embriyo bulunduğu alandan çıkarılır ve fallop tüpündeki hasar onarılır. Cerrahi işlem başarısız olursa, daha büyük bir kesi ile laparotomi tekrarlanabilir ve fallop tüpü hasarlıysa işlem sırasında tüpler de çıkarılabilir.

  • Evde bakım

Ektopik gebeliğin çıkarılması için cerrahi işlem yapıldıysa, ameliyat sonrası kesiklerin bakımıyla ilgili doktorun talimatlarını uygulamak gerekir. Burada önemli olan yaralar hızla iyileşirken kesikleri temiz ve kuru tutmaktır.

Ameliyattan sonra;

  • Uzun süre durmayan aşırı kanama,
  • Ameliyatın yapıldığı alanda kötü kokulu akıntı,
  • Ameliyat bölgesinde sıcaklık,
  • Kızarıklık,
  • Şişkinlik olursa enfeksiyon riski dolayısıyla acilen doktora başvurmak gerekir.

Cerrahi işlem sonrasında hafif vajinal kanama ve küçük kan pıhtıları olması normaldir. Hatta yaklaşık 6 hafta kadar bu şikayetler sürebilir. Şikayetlerin azalması için evde;

  • Ağır bir şeyler kaldırmamaya,
  • Kabızlığı önlemek için bolca su içmeye,
  • Pelvik kasları dinlendirmeye,
  • Cinsel ilişkiden, tampon kullanımından ve vajinal duştan uzak durmaya,
  • İlk hafta kesinlikle dinlenmeye özen gösterilmelidir.
  • Ağrılar artarsa ​​doktorunuza bildirilmelidir.

Dış gebeliğin nadiren görülen türleri vardır!

Dış gebelik vakası nadiren de olsa tüpler dışında bölgelere yerleşebilir. Bazen tüplerin içine yerleşen gebelik bir süre sonra düşükle sonuçlanır ve dış gebelik materyali karın boşluğunun içine düşer. Gebelik henüz canlılığını kaybetmediği için karın boşluğunda düştüğü yere yeniden yerleşir ve gelişimini sürdürür. Karın boşluğuna yerleşen ve sonuna kadar giden bazı gebelikler de olmuştur. Tüplerin dışında yumurtalıklarda, rahim ağzında da dış gebelik ortaya çıktığı görülmüştür.

Dış gebeliğin en kötü hali heterotopik gebeliktir. Heterotopik gebelikte aynı anda hem bir dış gebelik hem de normal gebelik, yani rahim içi gebelik bulunur. Ultrason muayenesinde rahim içinde normal gelişimini sürdüren bir gebelik görüldüğü için kimi zaman ektopik gebelik fark edilmeyebilir. Böyle bir durumda da kadın için ciddi sağlık sorunları söz konusu olabilir.