Gıda intoleransları ve hassasiyetleri son derece yaygın olarak görülmektedir. Hatta dünya genelinde insanların yüzde 2 ila yüzde 20’sinin gıda intoleransından muzdarip oldukları tahmin edilmektedir.

Eliminasyon diyetleri, diyet aracılığıyla gıda intoleranslarını, hassasiyetlerini ve alerjilerini belirleme konusunda önemlidir.

Bu diyetlerde rahatsız edici belirtilere neden olduğu bazı yiyecekler çıkarılır ve belirtileri test etmek amacıyla bu yiyecekler sonrasında tekrar beslenme düzenine dahil edilir.

Alerji uzmanları ile diyetisyenler, insanların iyi tolere edemedikleri yiyecekleri hayatlarından çıkarmalarına yardımcı olmak için yıllardır eliminasyon diyetlerini kullanıyor.

Eliminasyon diyeti nedir?

Eliminasyon diyeti, vücudunuzun iyi bir şekilde tolere edemediğini düşündüğünüz yiyecekleri diyetinizden çıkarmanızı içerir. Siz, reaksiyon olduğunu gösteren belirtileri gözlemlerken çıkardığınız yiyecekler beslenme düzeninize tekrar dahil edilir.

Bu diyetler yalnızca 5-6 hafta sürer ve hassas bağırsak, gıda intoleransı ya da gıda alerjisi sorunu yaşayan kişilerde, hangi yiyeceklerin belirtilere neden olduğunu belirlemelerine yardımcı olmak amacıyla kullanılır.

Eliminasyon diyeti bu şekilde şişkinlik, gaz, ishal, kabızlık ve mide bulantısı gibi belirtileri hafifletebilir.

Vücudunuzun iyi bir şekilde tolere edemediği yiyeceği başarılı bir şekilde belirledikten sonra gelecekte yaşayabileceğiniz rahatsız edici belirtileri önlemek için bu yiyeceği beslenme düzeninizden çıkarabilirsiniz.

Eliminasyon diyetinin pek çok türü bulunmaktadır. Bunların hepsi belli türde yiyecekleri yemeyi ya da çıkarmayı içerir.

Bununla birlikte bildiğiniz ya da şüphelendiğiniz bir gıda alerjiniz varsa o halde yalnızca bir sağlık uzmanının gözetiminde eliminasyon diyeti denemeniz gerekir. Gıda alerjenini vücuda yeniden tanıtmak, anaflaksi adı verilen tehlikeli bir durumu tetikleyebilir.

Gıda alerjiniz olduğundan şüphelenmeniz halinde eliminasyon diyetine başlamadan önce doktorunuza danışmalısınız. Alerji belirtileri arasında döküntü, kurdeşen, şişlikler ve nefes almada güçlük bulunmaktadır.

Özet: Eliminasyon diyeti, vücudunuzun iyi tolere edemeyeceği yiyecekleri belirlemenize yardımcı olan ve onları beslenme düzeninizden çıkaran kısa süreli bir diyettir.

Eliminasyon diyeti nasıl işe yarar?

Eliminasyon diyetinde iki aşama vardır: eliminasyon ve tekrar tanıtma.

Eliminasyon aşaması

Eliminasyon aşamasında belirtilerinizi tetiklediğinden şüphelendiğiniz yiyecekler 2-3 hafta gibi kısa bir süre beslenme düzeninizden çıkarılır.

Vücudunuzun tolere edemediğini düşündüğünüz yiyecekler ile rahatsız edici olmalarıyla bilinen yiyecekleri eleyin.

Bu yiyecekler arasında fındık, mısır, soya, süt ürünleri, turunçgiller, patlıcangiller, buğday, glüten içeren yiyecekler, yumurta ve deniz ürünleri gibi yiyecekler bulunmaktadır.

Eliminasyon aşamasında, belirtilerinizin yiyeceklerden mi yoksa başka bir şeyden mi kaynaklandığını belirleyebilirsiniz. Yiyecekleri hayatınızdan çıkardıktan 2-3 hafta sonra hala belirtileriniz devam ediyorsa bunu doktorunuza haber vermelisiniz.

Tekrar tanıtma aşaması

Bir sonraki aşama, tekrar tanıtma aşaması olmaktadır. Bu aşamada hayatınızdan çıkardığınız yiyecekleri yavaşça tekrar beslenme düzeninize dahil etmeye başlarsınız.

Belirtilere bakılmalı ve bu sırada tüm gıda grupları 2-3 gün içinde ayrı ayrı tanıtılmalıdır. İzlemeniz gereken belirtilerden bazıları şunlardır:

  • Döküntüler ve ciltte değişiklikler
  • Eklem ağrısı
  • Baş ağrısı ya da migren
  • Yorgunluk
  • Uyumada zorluk
  • Solunumda değişiklik
  • Şişkinlik
  • Mide ağrısı ya da krampları
  • Bağırsak alışkanlıklarında değişiklikler

Bir besin grubunu vücudunuza yeniden tanıttığınız dönemde hiçbir belirti yaşamazsanız bunları yemeye başlayabilir ve bir sonraki besin grubuna geçebilirsiniz.

Ancak yukarıda bahsedilenlere benzer olumsuz belirtiler yaşarsanız, o halde tetikleyici yiyeceği belirlediniz demektir. Bu yiyeceği beslenme düzeninizden çıkarmanız gerekir.

Eliminasyon da dahil olmak üzere tüm süreç yaklaşık olarak 5-6 hafta sürer.

Pek çok besin grubunu beslenme düzeninizden çıkarmayı planlıyorsanız doktorunuzdan ya da bir diyetisyenden tavsiye alın. Çok fazla besin grubunu elemeniz, besin eksikliğine yol açabilir.

Özet: Eliminasyon diyeti, rahatsızlığa neden olduğunu düşündüğünüz yiyecekleri çıkarmanızla işe yarar. Sonrasında belirtileri kontrol etmek için bu yiyecekler vücudunuza tekrar tanıtılır.

Eliminasyon diyetinde neler yiyemezsiniz?

En iyi eliminasyon diyetleri, en sınırlayıcı olanlardır.

Eliminasyon aşamasında beslenme düzeninizden ne kadar çok yiyecek çıkarırsanız, hangi yiyeceklerin rahatsızlık veren belirtileri tetiklediğini keşfetme olasılığınız o kadar artar.

Eliminasyon aşamasında beslenme düzeninden çıkarılan yiyecekler arasında genelde şunlar yer almaktadır:

Turunçgiller: Portakal ve greyfurt gibi turunçgillerden uzak durun.

Patlıcangiller: Domates, biber, patlıcan, beyaz patates ve kırmızı biber gibi patlıcangillerden kaçının.

Kuruyemişler ve tohumlar: Tüm kabuklu yemişleri ve tohumları çıkarın.

Baklagiller: Fasulye, mercimek, bezelye ve soya bazlı ürünler gibi tüm baklagilleri çıkarın.

Nişastalı yiyecekler: Buğday, arpa, mısır, kavuzlu buğday, çavdar, yulaf ve ekmekten kaçının. Ayrıca glüten içeren diğer yiyeceklerden de kaçının.

Et ve balık: İşlenmiş etler, şarküteri ürünleri, sığır eti, tavuk, yumurta ve kabuklu deniz ürünlerinden kaçının.

Süt ürünleri: Süt, peynir, yoğurt ve dondurma dahil tüm süt ürünlerini çıkarın.

Yağlar: Tereyağı, margarin, trans yağlar ve mayonezden kaçının.

İçecekler: Alkol, kahve, siyah çay, soda ve diğer kafein kaynaklarından uzak durun.

Baharatlar ve çeşniler: Soslardan, çeşnilerden ve hardaldan kaçının.

Şeker ve tatlılar: Şeker (beyaz ve kahverengi), bal, akçaağaç şurubu, mısır şurubu ve yüksek fruktozlu mısır şurubu, agave nektarı, tatlılar ve çikolatadan uzak durun.

Bu listede yer almayan başka yiyeceklerin sizi rahatsız ettiğinden şüpheleniyorsanız, onları da beslenme düzeninizden çıkarmanız tavsiye edilmektedir.

Özet: İyi bir eliminasyon diyeti oldukça sınırlayıcıdır, bu ise mümkün olduğunca çok sayıda tetikleyici gıda belirlemenize yardımcı olur.

Eliminasyon diyetinde ne yiyebilirsiniz?

Eliminasyon diyetleri oldukça sınırlayıcı olsa da sağlıklı ve lezzetli yemekler yapmaya yetecek kadar yiyecek bulunmaktadır.

Yiyebileceğiniz bazı yiyecekler arasında şunlar bulunmaktadır: 

Meyveler: Turunçgiller hariç meyvelerin çoğu.

Sebzeler: Patlıcangiller hariç sebzelerin çoğu.

Tahıllar: Pirinç ve karabuğday yiyebilirsiniz.

Et ve balık: Hindi, kuzu eti, yabani av hayvanı ve somon gibi soğuk su balıkları.

Süt yerine kullanılabilecek ürünler: Hindistan cevizi sütü ve şekersiz pirinç sütü.

Yağlar: Soğuk preslenmiş zeytinyağı, keten tohumu yağı ve hindistancevizi yağı.

İçecekler: Su ve bitki çayları.

Baharatlar, çeşniler ve diğerleri: Karabiber, taze otlar ve baharatlar (kırmızı biber hariç) ve elma sirkesi.

Diyetin bu sınırlayıcı aşamasında motive kalmak için yeni tarifler tasarlamayı ve yemeklerinize lezzetli bir tat katmak için otlar ve baharatlarla denemeler yapmayı deneyin.

Özet: Eliminasyon diyetleri sınırlayıcı olsa da sağlıklı ve lezzetli yemekler yapmak için hala pek çok yiyecek seçeneğiniz bulunmaktadır.

Diğer eliminasyon diyeti türleri

Yukarıda tarif edilen geleneksel eliminasyon diyetlerinin yanı sıra daha farklı diyet türleri de bulunmaktadır.

Farklı türdeki eliminasyon diyetleri arasında şunlar bulunmaktadır.

Düşük FODMAP diyeti: Bazı kişilerin sindiremediği kısa zincirli karbonhidratlar olan FODMAP’ler beslenme düzeninden çıkarılır.

Az yenen yiyeceklerle eliminasyon diyeti: Düzenli olarak yemediğiniz yiyeceklerin bir kombinasyonunu yemeyi içerir. Örneğin, kuzu ve armut ABD’de yaygın olarak yenmediği için kuzu ve armut diyeti popülerdir.

Nadir yenen yiyeceklerle eliminasyon diyeti: Az yiyecek bulunan eliminasyon diyetine benzer ancak bu diyette, belirtilerinizi tetikleme olasılığı daha düşük oldukları için yalnızca nadiren yediğiniz yiyecekleri yiyebilirsiniz. Nadir yiyeceklerle eliminasyon diyetindeki yaygın olarak yenilen yiyecekler arasında tatlı patates, karabuğday ve yıldız meyvesi bulunmaktadır.

Oruç eliminasyon diyeti: Beş güne kadar sadece su içmeyi ve ardından besin gruplarını tekrar tanıtmayı içerir. Bu tür bir diyet, sağlığınız için tehlikeli olabileceğinden dolayı yalnızca doktorunuzun izni ile yapmalısınız. 

Diğer eliminasyon diyetleri: Bunlar arasında laktozsuz, şekersiz, glütensiz ve buğdaysız diyetler gibi diyetler bulunmaktadır.

Özet: Düşük FODMAP diyeti, az yenen yiyecekler diyeti, nadir yenen yiyecekler diyeti, oruç diyeti ve daha fazlası da dahil olmak üzere pek çok farklı eliminasyon diyeti türü bulunmaktadır.

Eliminasyon Diyetinin Faydaları

Eliminasyon diyetleri, hangi yiyeceklerin rahatsız edici belirtilere neden olduğunu keşfetmenize yardımcı olur, böylece onları diyetinizden çıkarabilirsiniz.

Bununla birlikte eliminasyon diyetinin aşağıdakiler de dahil olmak üzere pek çok faydası vardır:

İrritabl bağırsak sendromu belirtilerini azaltabilir

İrritabl bağırsak sendromu (İBS), dünya çapında insanların % 10-15’ini etkileyen çok yaygın bir bağırsak bozukluğudur.

Pek çok insan eliminasyon diyetinin şişkinlik, mide krampları ve gaz gibi IBS belirtilerini iyileştirdiğini fark etmiştir.

Bir çalışmada İBS’li 150 kişi, tetikleyici yiyecekleri dışlayan bir eliminasyon diyeti ya da aynı sayıda yiyeceği dışlayan ancak rahatsızlık verici belirtilerle bağlantılı olmayan sahte bir eliminasyon diyetini uyguladı.

Gerçek eliminasyon diyetini uygulayan kişilerin belirtileri yüzde 10 azalırken diyete en iyi şekilde uyan kişilerde belirtiler yüzde 26’ya kadar azaldı.

Eozinofilik özofajiti olanlara yardımcı olabilir

Eozinofilik özofajit (EE) alerjilerin, yemek borusunun (yiyecekleri ağızdan mideye ulaştıran tüp) iltihaplanmasını tetiklediği kronik bir durumdur,.

EE’li kişiler, kuru ve yoğun yiyecekleri yutmakta zorluk çeker ve bu, kişilerin boğulma risklerini artırır.

Pek çok araştırma, eliminasyon diyetlerinin EE belirtilerini iyileştirmede etkili olduğunu göstermiştir.

EE’li 146 hastayı içeren bir çalışmada tüm hastaların yüzde 75’inden fazlası, eliminasyon diyeti sayesinde önemli ölçüde daha az belirti ve daha az iltihap yaşadı.

DEHB belirtilerini azaltabilir

DEHB (dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu), tüm çocukların ve yetişkinlerin yüzde 3 ila yüzde 5’ini etkileyen bir davranış bozukluğudur.

Çalışmalar, eliminasyon diyetlerinin DEHB semptomlarını azaltabileceğini göstermiştir.

Bir analizde belirli yiyecekleri DEHB belirtilerini iyileştirmek için sınırlayan 20 çalışma incelendi. Araştırmacılar eliminasyon diyetlerinin, gıdalara duyarlı olan çocuklar arasında DEHB belirtilerini azaltmaya yardımcı olduğunu buldular.

Bununla birlikte çocuklar, sağlık uzmanı tarafından denetlenmedikleri takdirde eliminasyon diyeti uygulamamalıdır.

Eliminasyon diyetleri, büyümekte olan çocuklar için önemli olan pek çok temel besini sınırlar ve uzun vadeli sınırlama çocukların büyümelerini engelleyebilir.

Egzama gibi cilt sorunlarını iyileştirebilir

Egzama; kırmızı, kaşıntılı, çatlak ve iltihaplı cilt olarak ortaya çıkan bir grup cilt rahatsızlığıdır.

Egzamanın pek çok farklı nedeni bulunmakla birlikte çoğu kişi belli yiyecekleri yemenin belirtileri kötüleştirebileceğini fark etmiştir.

Bazı araştırmalar, eliminasyon diyetlerinin egzama belirtilerini azaltabileceğini bulmuştur.

Egzaması olan 15 katılımcıyla yapılan bir çalışmada, 14 kişide bir eliminasyon diyetinin belirtileri azalttığını ve tetikleyici gıdalarını belirlemeye yardımcı olduğu görüldü.

Kronik migreni azaltabilir

Yalnızca ABD’de yaklaşık 2-3 milyon kişi kronik migrenden muzdariptir.

Migrenin nedenleri hala belirsiz olsa da çalışmalar, inflamasyonun tetikleyici olabileceğini göstermektedir.

Eliminasyon diyetinin, inflamasyona neden olan yiyecekleri ortadan kaldırması sayesinde kronik migreni azalttığı görülmüştür.

Bir araştırmada sık sık migren yaşayan 28 kadın ve iki erkek, altı hafta boyunca bir eliminasyon diyeti uyguladı. Diyet uygulamaları, baş ağrısı ataklarının sayısının dokuzdan altıya düşmesine yardımcı oldu.

Özet: Eliminasyon diyeti İBS, DEHB, migren, eozinofilik özofajit ve egzama gibi cilt rahatsızlıkları olan kişiler için fayda sağlayabilir.

Eliminasyon Diyetinin Riskleri

Eliminasyon diyetler, hangi yiyeceklerin sizin için sorun yarattığını keşfetmenin harika bir yolu olsa da birkaç riski beraberinde getirir.

Yeni başlayan kişilerde eliminasyon diyetleri yalnızca kısa bir süreyle veya dört ila sekiz hafta arasında uygulanmalıdır.

Eliminasyon diyetini daha uzun süre uygulamak, belli besin gruplarının çıkarılması sonucu besin eksikliklerine neden olabileceğinden dolayı tavsiye edilmemektedir.

Ayrıca alerjisi olduğu bilinen veya şüphelenilen çocuklar ve kişiler, yalnızca doktor gözetiminde eliminasyon diyeti yapmalıdır.

Eliminasyon diyetleri sınırlayıcı olduğundan dolayı belirli yiyecek gruplarını kısa bir süre için bile almamak çocuğun büyümesini engelleyebilir.

Bununla birlikte çocuklar, bir besin grubu tekrar tanıtılırken anafilaksi gibi ciddi reaksiyonlar göstermeye daha yatkındır. Bunun nedeni, vücutlarının bu besin gruplarından uzak durduktan sonra yiyeceklere karşı ekstra duyarlı hale gelmesidir.

Özet: Eliminasyon diyetleri, çok uzun süre uygulanırsa önemli besinlerin alımını azaltabilir. Alerjisi olduğu bilinen veya şüphelenilen çocuklar ve kişiler, doktorları tarafından kontrol edilmedikçe eliminasyon diyeti uygulamamalıdır.

Sonuç Olarak

Eliminasyon diyetleri, vücudunuzun hangi yiyecekleri iyi tolere edemeyeceğini belirlemenize yardımcı olabilir.

Beslenme düzeninizle ilgili olabileceğini düşündüğünüz belirtiler yaşıyorsanız eliminasyon diyeti uygulamak, hangi yiyeceklerin bunlara neden olduğunu keşfetmenize yardımcı olabilir.

Ancak eliminasyon diyetleri herkese uygun değildir. Çocuklar, doktor veya diyetisyen gözetiminde olmadıkça bir eliminasyon diyeti uygulamamalıdır.

Benzer bir şekilde alerjisi olduğu bilinen veya şüphelenilen kişiler, yalnızca doktor gözetiminde eliminasyon diyeti uygulamalıdır.

Son olarak ise uzun vadeli sınırlamalar, beslenme yetersizliklerine neden olabileceğinden dolayı eliminasyon diyetlerinin yalnızca kısa vadeli yapılması gerektiğini belirtmek önemlidir.