İnsanoğlunun yaratılışında var; karşısındaki kişiyi etkilemek, onu tesiri altına almak, hatta mümkünse bir kukla gibi onu yönlendirebilmek. Pek çoğunuz “o kadar da değil” şeklinde tepki gösterse de, aslında biz bu kendimizin hakim olduğu duygu durumlarını seviyoruz. Bu yönlendirme, hakim olma durumlarının derecesi de önemli elbette. Zira bu durum insani sınırları biraz aştığında “manipülasyon” kavramı söz konusu oluyor. Peki, nedir bu manipülasyon ve daha çok kimler kimleri manipüle ediyor, manipülasyon teknikleri nelerdir? Tam olarak Türkçe karşılığı “güdüleme”, “yönlendirme” olan manipülasyon sözcüğü; insanları kendi istekleri ve bilgileri dışında etkileme, yönlendirme işlemidir. Manipülasyon hayatın farklı alanlarında, farklı şekillerde uygulanmaktadır. Ancak ben size psikolojik manipülasyondan bahsedeceğim. Zira psikolojik manipülasyon açısından yaklaştığımızda; her birimiz her gün eşimiz, çocuğumuz, arkadaşımız ya da yöneticimiz tarafından manipüle ediliyoruz.

Manipülasyona maruz kalmak ne hissettirir?

Manipülasyon, bir kişinin diğerini etkisi altına alması, bilinçli olarak yönlendirmesi ve isteği dışında davranmaya zorlaması durumu olduğundan manipüle edilen kişi açısından hiç de hoş bir durum değildir. Manipülasyon tuzaklarına düşen insanlar kendilerini çok berbat hissederler. Kendi zekasını, duygularını, mantığını kullanamaz duruma gelen kişi, bunu fark ettiğinde onun için hiç de iyi olmayan bir psikoloji içine girer.

Psikolojik manipülasyon teknikleri nelerdir?

Manipülasyona uğrayan kişi çoğu zaman uzun süre boyunca bunu fark edemez. Zira çok incelikli, çok detaylı ve göz boyayıcı denilebilecek manipülasyon teknikleri vardır. Bunlardan bazıları yaşamları boyunca hiç karşılaşılmayacak kadar ince, nazik insan davranışları gibi görünse de, bazıları mobbing ya da zorbalık kadar ekstra kırıcı olabiliyor. Şimdi bu manipülasyon tekniklerini daha yakından inceleyelim.

1-Yalan söyleyerek manipüle etme

Özellikle dolandırıcılar, hedefteki kişiyi aldatabilmek için yalanlardan örülü bir ortam oluştururlar. Gerçekte var olan, bilinen tüm olaylar, durumlar çarpıtılır ve gerçeğe yakın, aslında olabilecek bir olay örgüsü söz konusudur. Özellikle yeni bir işe atılmak, iş kurmak, ani bir evlilik yapmak gibi konularda yalan söyleyerek yapılan manipülasyonlar söz konusudur ve genellikle de bu hikayelerin sonu hüsran olur.

Bu tür manipülasyonu fark edebilmek, bundan kurtulabilmek için aslında en önemli olan hikayeler arasındaki uyuşmazlıkları fark etmektir. Güvenebilmek, çevreye karşı güven duygusu içinde yaşayabilmek önemliyken, sadece yeterince tanıdıklarımıza güvenmek çok daha önemlidir. Mağdur olmamak adına özellikle kişisel bilgileri, ekonomi ile ilgili verileri kimseyle paylaşmamakta fayda vardır.

2-Duyguları kullanarak manipüle etmek

Bir kimsenin uğrayabileceği en acı manipülasyon tekniklerinden birisi duygusal yatırımlardan avantaj sağlama şeklinde gerçekleşir. Bunun sonucu da manipüle edilen kişi için çok ağır olur. Duygusal anlamda tehdit edilen, ele geçirilen kişiler, normal zamanda yapmayacakları pek çok şeyi zorla yapmak durumunda kalırlar. Özellikle psikolojisi, duygu durumu bozuk olan kişiler bunu uygulama eğilimi gösterir.

Hemen herkesin duygusal olarak dayanamadığı, karşı koyamadığı bazı olaylar, durumlar, kişiler elbette ki mevcuttur. Bu bakımdan duyguların manipüle edilmesi konusunda da pek çoğumuz çaresiz kalabiliriz. Dolayısıyla duygusal bağlamda zayıf olduğunuz, hassas hissettiğiniz konuları çok yakınlar dışında kimseye açmamakta fayda var.

3-Aşağılama ve provokasyonla manipüle etmek

İnsanların toplu olarak ilgilendikleri ve etkilendikleri alanlar olan siyaset, spor, sanat gibi alanlarda karşıt görüşlere çok fazla tahammül edemeyenler genellikle karşısındakileri aşağılamak yoluna gidiyorlar. Provokasyon ve aşağılama ile kişiyi toplum önünde küçük düşürme tehdidi ile hiç de doğru olmayan eylemler yapmaya zorlamak belki de en sık maruz kalınan manipülasyon yöntemlerinden birisidir. Özellikle kendisiyle ilgili, öz benliği, egosuyla ilgili birtakım güvensizlikleri olan kişiler bu tür durumlara maruz kalırlar.

Böyle bir durumda kalanların öncelikle yaptıkları eylemin sonuçlarını düşünmeye çalışmaları ve buna değip değmeyeceğini idrak etmeleri gerekir. Zira yapılacak mantıksız bir eylemin sonunda, zaten yaralı olan egonun daha fazla zarar görme ihtimali çok yüksektir.

4-Yanlış olana yönlendirme

Hepimizin zayıflıkları, zaafları vardır. İşte bunları bilen, öğrenen kötü niyetli kişiler işte bu eksiklikler üzerinden kişileri manipüle ederler. Ani bir hırs, karşı koyamadığımız istek, bağımlısı olduğumuz bir tutku kolaylıkla manipüle edilebilir. Örneğin daha popüler olma arzumuzu bilen bir kişi, bunu elde etme vadiyle bazı yanlış işlere, yollara yönlendirebilir.

Böyle durumlarla karşı karşıya kaldığımızda elde edeceğimiz şeyin hayatımıza katacağı değeri düşünmek gerekiyor. Kısa vadeli, geçici hevesler için, çok daha önemli olan değerlerden vazgeçmemek, onları tehlikeye atmamak gerekir. Sizin aslında çok da önemli olmayan arzularınızı hırsla besleyen, tabi caizse sizi gaza getiren kişilere fırsat vermemeniz önemlidir.

5-Salt beyin yıkayarak manipüle etmek

Hayatınızda aslında çok da önemli olmayan konuları, ürünleri sizin için hayati önem arz ediyormuş gibi gösterme çabası aslında beynimizi yıkamaya yönelik bir çalışmadır. Biz insanlar bir şeyi defalarca gördüğümüzde, duyduğumuzda onun gerçekliğine, gerekliliğine inanıyor, bu konuda ikna oluyoruz. Örneğin reklamlarla bir ürünün ne kadar iyi olduğunu günde 50 kez görüyoruz ve markete gittiğimizde gözümüz onu arıyor ya da görür görmez aslında hiç ihtiyacımız olmasa da onu satın alıyoruz.

Bu tür bir manipülasyondan kendimizi korumak için duyduğumuz, gördüğümüz her şeyi mantık süzgecinden geçirmek durumundayız. Araştırmadan, öğrenmeden, mantıklı bir açıklama bulmadan kabul etme yoluna gitmemeliyiz.

6-Duygusal şiddet

Biz insanlar duygusal varlıklarız ve çoğunlukla duygularımızla hareket ediyor, duygusal konulardan çok hızlı bir şekilde etkileniyoruz. Hal böyle olunca da bir kişiyi ele geçirmenin en kolay yolu duygularına hitap etmek, onları ele geçirmektir. Özellikle ikili ilişkilerde duygusal bağlılığını, zayıflığını gösteren kişi manipüle edilmeye fazlasıyla açıktır. Bir kişiyi duygularını kullanarak ezmek, şiddet uygulamak en derin yaraların açılmasına yol açıyor.

Böyle bir duruma maruz kalmamak için aslında kimseye hak ettiğinden fazla değer vermemek, en önemlisi de hiç kimsenin kendimizden daha önemli olmadığı bilincini edinmek gerekiyor. İlişkilerde fedakarlık da, özveri de karşılıklı olmalı, tek bir kişinin üzerinde yük olarak kalmamalıdır.

7-Mahrum bırakarak manipüle etmek

İnsanları itaat ettirmek, aslında köleleştirmek için onu sevdiği bazı şeylerden mahrum bırakmak, en sık karşılaşılan manipülasyon yöntemlerinden birisidir. Anne, baba çocuklarına, eşler birbirlerine, arkadaşlar birbirlerine, yöneticiler de çalışanlara bunu uygulayarak duygusal bir şiddet uygulamış oluyorlar.

Böyle durumlarla karşılaşmamak ya da varsa kurtulmak için kesinlikle hem zihin hem de maddiyat olarak özgür olmak, güçlü olmak gerekiyor. Zira birinin sizi bir şeyden mahrum bırakmakla tehdit edebilmesi için, öncelikle ona muhtaç olmak lazım. İhtiyaç duyduğunuz her şeyi siz kendiniz alabilecek, edinebilecek kadar güçlü olmak durumundasınız.

8-Egoyu okşayarak manipüle etmek

Hepimiz egomuz konusunda çok hassasız ve birisi bizim egomuzu okşayıp yükselttiğinde kesinlikle bu kişiye karşı savunmasız hale gelebiliyoruz. İşte bunun farkında olan kötü niyetli kişiler de öncelikle karşısındakinin egosunu şişiriyorlar, onu avucunun içine alıp kendine bağımlı hale getiriyorlar. Ardından da tıpkı bir kukla gibi istediklerini yaptırıyorlar.

Böyle bir duruma maruz kalmamak için öncelikle egonuzla başa çıkmayı öğrenmeli, birisinin sizi övmesine ihtiyaç duymamalı ve kibrinizi bir kenara bırakabilmelisiniz. Kimse sizi övmesin, siz zaten kendi gücünüzün, değerinizin farkında olun.