İskorbüt C vitamini eksikliğinin adı. Anemiye, güçsüzlüğe, yorgunluğa, spontan kanamalara, bacaklar başta olmak üzere uzuvlarda ağrılara, bedenin bazı kısımlarında şişkinliklere ve bazen de diş etlerinde ülsere ve diş kaybına sebep olabilir.
İskorbüt antik Yunan ve Mısır zamanlarından beri biliniyor. Sıklıkla 15’inci ve 18’inci yüzyıl denizcileri ile ilişkilendirilir çünkü uzun deniz yolculukları taze ürünlere olan düzenli ulaşımı zor hale getirmişti. Pek çoğu bunun sonucunda öldü.
Aynı zamanda 1845’teki İrlanda patates kıtlığında ve Amerikan İç Savaşı’nda da ortaya çıktı. En son kayıtlı salgını ise 2002 yılında Afganistan’da savaş ve kuraklıktan dolayı ortaya çıktı.
Modern iskorbüt vakaları nadir, özellikle de zenginleştirilmiş ekmeklerin ve kahvaltılık gevreklerin yaygın olduğu yerlerde, ancak yine de yeterince C vitamini tüketmeyen insanları etkileyebilir.
İskorbüt Hakkında Kısa Bilgiler
İskorbüt hakkında bazı önemli noktalar burada. Detayları ise makalenin devamında.
• İskorbüt belirtileri ciddi C vitamini eksikliğinin sonucu.
• Kanamalar, diş kaybı, anemi, yaraların iyileşme süresindeki uzama gibi belirtiler mevcut.
• Tedavi edilmezse ölümcül olabilir.
• İskorbüt oral veya damardan C vitamini takviyeleri ile tedavi edilebilir.
İskorbüt Nedir?
İskorbüt C vitamini, yani askorbik asit eksikliğinde ortaya çıkar. Bu eksiklik zayıflık, anemi, diş eti hastalıkları ve cilt problemleri gibi belirtilere sebep olur.
Çünkü C vitamini bağ dokular için önemli bir bileşen olan kolajen üretimi için gerekli. Bağ dokular bedenin yapı ve desteği için temel durumdalar ve buna kan damarlarının yapısı da dahil.
C vitamini eksikliği ayrıca bağışıklık sistemini, demir emilimini, kolesterol metabolizmasını ve diğer fonksiyonları da etkiler.
Belirtiler
C vitamini bedenin demiri emmesi ve kolajen üretimi için gerekli bir besin.
Beden yeterince kolajen üretmediğinde, dokular parçalanmaya başlarlar.
Ayrıca dopamin, norepinephrine, epinephrine ve carnitine sentezinde de gereklidir ve bunlar enerji üretiminde kullanılırlar.
C vitamini eksikliği belirtileri 8-12 hafta arasında ortaya çıkmaya başlar. İlk işaretler arasında iştah kaybı, kilo verme, yorgunluk, sinirlilik ve uyuşukluk bulunuyor.
1-3 ay arasında şu işaretler ortaya çıkabilirler:
• anemi
• miyalji, veya ağrılar, kemik ağrıları dahil
• şişkinlik veya ödem
• cilt altındaki kanamadan dolayı küçük kırmızı noktalar
• karışık saçlar
• diş eti hastalıkları ve diş kaybı
• yaraların iyileşmelerinde zorluk
• nefes darlığı
• ruh hali değişimleri ve depresyon
Zaman içerisinde kişide genel ödem, ciddi bir sarılık, alyuvar yok olması, ani ve spontan kanama, nöropati, ateş ve havale işaretleri ortaya çıkacaktır. Ölümcül olabilir.
İskorbütlü bebekler kaygılı ve sinirli olacaklardır. Rahat etmek için kurbağa bacağı duruşuna geçmelerine sebep olacak ağrılar yaşayabilirler.
Periyost altı kanama da olabilir, bu uzun kemiklerin uçlarında meydana gelen bir kanama tipi.
Hayvanlar üzerindeki çalışmalar, hamilelikteki kadınlarda C vitamini eksikliğinin bebeğin beyin gelişiminde problemlere sebep olabildiğini gösterdiler.
Sebepleri
İnsanlar C vitamini sentezleyemezler. Bu vitamin dışarıdan gelmeli, özellikle de meyvelerden, sebzelerden veya takviyeli gıdalardan.
Eksikliğin sebebi şunlar olabilir:
• taze meyve ve sebzeler bakımından zayıf bir beslenme, genelde düşük gelir düzeyi veya kıtlıktan dolayı
• anoreksiya veya diğer zihinsel hastalıklar gibi rahatsızlıklar
• kısıtlayıcı diyetler, alerjilerden dolayı gıdaları oral olarak tüketmekte zorlanma, veya diğer sebepler
• ilerleyen yaş
• alkol ve yasadışı uyuşturucuların aşırı tüketimi
Bebeklerin sütten geç kesilmeleri veya kesilmemeleri de iskorbüte sebep olabilir.
Bedenin besinleri emme kabiliyetini azaltan rahatsızlıklar, tedaviler veya alışkanlıklar da buna sebep olabilir. Crohn hastalığı, ülseratif kolit, kemoterapi ve sigara riski arttırıyor.
Tedavi
Tedavide C vitamini takviyeleri ağızdan veya enjeksiyonlar veriliyorlar.
Önerilen doz:
• 2-3 gün boyunca günde 1-2 gram
• Sonraki 7 günde 500 mg
• 1-3 ay arasında 100 mg
24 saat içerisinde hastalar yorgunlukta, uyuşuklukta, ağrılarda, anoreksiyada ve kafa karışıklığında iyileşme bekleyebilirler.
Kaşıntılar, kanamalar ve güçsüzlük 1-2 hafta içerisinde ortadan kalkmaya başlar.
3 aydan sonra tamamen iyileşmek mümkün. Uzun vadeli etkiler pek mümkün değil, ciddi diş hasarı haricinde.
Teşhis
Doktor fiziksel bir inceleme yapacak ve kandaki C vitamini düzeylerini ölçmek için test isteyecek.
Görüntüleme testleri iskorbüt kaynaklı iç hasarı ortaya çıkarabilirler.
Önleme
İskorbüt yeterince C vitaminini tercihen beslenme ile alarak önlenebilir ancak bazen takviye gereklidir.
ABD Besin Takviyeleri Ofisi C vitamini alımını şu şekilde öneriyor:
• 6 aya kadar: 40 mg, normalde anne sütü ile alınır
• 7-12 ay: 50 mg
• 1-3 yaş: 15 mg
• 4-8 yaş: 25 mg
• 9-13 yaş: 45 mg
• 14-18 yaş: erkeklerde 75 mg, kadınlarda 65 mg
• 19 yaş ve üzeri: erkeklerde 90 mg, kadınlarda 75 mg
Hamilelikte kadınlar 85 mg C vitamini, emzirme döneminde 120 mg C vitamini tüketmeli.
Sigara içenlerin içmeyenlere göre günde 35 mg daha fazla tüketmeleri gerekiyor.
Gıda Kaynakları
C vitamini içeren gıdalar arasında şunlar bulunuyor:
• meyveler, örneğin portakal, limon, çilek, böğürtlen, guava, kivi, papaya
• sebzeler, örneğin domates, havuç, dolmalık biber, brokoli, patates, lahana ve ıspanak
Diğer iyi kaynaklar arasında kırmızı biber, karaciğer ve istiridye bulunuyor. Orta boy bir portakalda 70 mg C vitamini bulunuyor, yeşil dolmalık biberde ise 60 mg mevcut. Askorbik asit ısı ve depolama nedeniyle yok olabilir, bu yüzden taze ve pişmemiş meyve ve sebzeler en iyi kaynaklar.
C vitamini takviyelerini de eczanelerde bulabilirsiniz.
