Kolesterol bir lipid türüdür. Kaygan, yağ benzeri bir maddedir ve karaciğerde doğal olarak üretilir. Hücre duvarlarının, belli hormonların ve D vitamininin üretimi için temeldir.

Kolesterol suda çözünmez ve bu nedenle kanda kendi kendine seyahat edemez. Kolesterolü iletmek için karaciğerde lipoproteinler üretilirler.

Lipoproteinler yağ ve proteinlerden üretilmiş parçacıklardır. Bunlar kolesterol ve trigliseritleri kan akışı boyunca taşırlar. Lipoproteinlerin iki temel formu vardır. Bir tanesi LDL, diğeri ise HDL’dir.

Eğer kanınızda çok fazla LDL olursa, buna yüksek kolesterol adı verilir. Tedavi edilmezse yüksek kolesterol kalp krizi ve inme gibi hastalıklara sebep olabilir.

Yüksek kolesterol genelde bir belirti vermez. Bu nedenle kolesterol düzeylerinizi düzenli olarak kontrol ettirmek önemlidir.

Kolesterol Nasıl Ölçülür?

Kan kolesterol düzeyleri basit bir kan testi ile ölçülmektedir. Doktorunuz bir kan numunesi alacaktır. Sonrasında kandaki HDL ve LDL kolesterol düzeyleri ile trigliserit düzeyleri ölçülür ve ayrıca toplam kolesterol miktarı da incelenir.

Kolesterol ve trigliseritler genelde bir litre kandaki milimol düzeyi ile ölçülür ve bu mmol/L olarak gösterilir. Sağlıklı bir kalp için HDL düzeylerinin yüksek, diğerlerinin düzeylerinin düşük olması istenir.

Eğer yüksek kolesterolünüz olduğu söylenirse, kanınızda çok fazla kötü kolesterol vardır ve bu kalp krizi ile inme riskinizi arttırır. İyi kolesterolün yüksek olması kötü kolesterolün kontrol altına alınmasına da yardımcı olur.

Yüksek Kolesterolün Sebepleri

Yüksek kolesterol koroner kalp hastalıkları için büyük bir risk faktörüdür ve kalp krizlerinin sebebidir.

Kolesterol birikimi damarların daralmasına sebep olan sürecin bir parçasıdır. Bu rahatsızlıkta damarlar oluşan plaklardan dolayı daralırlar ve kan akışı sınırlanır.

Yağ tüketimini azaltmak kolesterol düzeylerinin yönetimine yardımcı olabilir. Özellikle şunları içeren gıdaları azaltmanın faydası olabilir:

  • Kolesterol: Bunlar hayvansal gıdalar, etler ve peynirde bulunurlar.
  • Doymuş yağlar: Bu bazı etlerde, süt ürünlerinde, hamurişi gıdalarda, kızarmış gıdalarda ve işlenmiş gıdalarda bulunur.
  • Trans yağlar: Bu kızarmış ve işlenmiş gıdalarda bulunur.

Fazla kilolar ve obezite de yüksek kolesterol düzeylerine yol açabilir. Genetik faktörler de yüksek kolesterol konusunda etkide bulunabilirler. Ailesinde kolesterol fazlalığı olan ve bunu genetik olarak almış olan insanlarda LDL düzeyleri yüksek olabilir.

Kolesterolde yükselmeye sebep olabilecek diğer rahatsızlıklar şöyle:

  • diyabet
  • karaciğer veya böbrek hastalıkları
  • polikistik over sendromu
  • gebelik veya kadınlık hormonlarının düzeylerini arttırabilen diğer rahatsızlıklar
  • düşük aktiflikteki tiroid bezi
  • LDL kolesterolü arttıran ve HDL kolesterolü azaltan ilaçlar, bunlar arasında progestinler, anabolik steroidler ve kortikosteroidler mevcutlar

Risk Faktörleri

Kötü kolesterol yani LDL düzeylerinde artışa sebep olabilecek bazı risk faktörleri ise şöyle:

  • Kötü beslenme: Doymuş yağlar ve trans yağlar tüketmek, kolesterol düzeylerinizi yükseltebilir. Kırmızı et ve tam yağlı süt ürünleri gibi kolesterol düzeyini yükselten gıdalar da kolesterolünüzü arttırırlar.
  • Obezite: Beden kitle endeksinin 30 ve üzerinde olması yüksek kolesterol riskinizi arttırır.
  • Egzersiz yapmamak: Egzersiz bedenin HDL yani iyi kolesterol üretmesine yardımcı olurken, kötü kolesterol parçacıklarının büyümesini sağlayarak onları daha az zararlı hale getirir.
  • Sigara içmek: Sigara içmek kan damarlarının duvarlarına hasar verir ve onları yağ birikimlerine açık hale getirir. Sigara aynı zamanda iyi kolesterol düzeylerini de düşürebilir.
  • Yaş: Bedenin kimyası yaşlandıkça değişir ve bu da yüksek kolesterol artışlarına sebep olabilir. Örneğin yaşlandıkça karaciğer kötü kolesterolü ortadan kaldırmakta zorlanmaya başlar.
  • Diyabet: Yüksek kan şekeri daha düşük HDL kolesterole sebep olurken, VLDL adı verilen tehlikeli bir kolesterol varyantının düzeyinde artışa sebep olur. Yüksek şeker damar duvarlarına da zarar verebilir.

Gıdalardaki Kolesterol

Kolesterol düzeylerini aktif olarak düşüren 11 gıda var ve bunlar şöyle:

  • yulaf
  • arpa ve tam tahıllar
  • baklagiller
  • patlıcan
  • kuruyemişler
  • sebze yağları, kanola ve ayçiçeği yağı gibi
  • meyveler, temel olarak elma, üzüm, çilek ve limon
  • soya ve soya temelli gıdalar
  • yağlı balıklar, özellikle de somon, ton balığı ve sardalya
  • lifler bakımından zengin gıdalar

Bunları dengeli bir beslenme planı içinde tüketmek kolesterolü kontrol altında tutmaya yardımcı olur.

Ayrıca kolesterol düzeyleri için kötü olan bazı gıdalar şöyle:

  • kırmızı et
  • tam yağlı süt
  • margarin
  • hidrojene yağlar
  • hamurişi gıdalar

Yüksek Kolesterolü Önlemek

Kolesterol düzeylerini azaltmak isteyen bireyler veya uygun bir düzeyde tutmak isteyenler şu dört büyük yaşam tarzı kararını vermeliler:

  • kalp dostu beslenme
  • düzenli egzersiz
  • sigara içmemek
  • sağlıklı bir kiloya ulaşmak ve onu korumak

Bu eylemler koroner kalp hastalıkları ve kalp krizi risklerini azaltacaklardır.

Ayrıca bireylerin kolesterol riskini arttıran bazı faktörler de mevcutlar:

  • aile geçmişi ve etnisitesi
  • kronik böbrek hastalığı ve kronik inflamatuvar rahatsızlıklar gibi bazı sağlık problemleri

Bu faktörleri dikkate almak tedavi ve önleme konusunda daha kişiye uygun bir plan çıkarılmasına yardımcı olacaklardır.

Yüksek Kolesterol İçin İlaç Tedavisi

Eğer kolesterol çok yüksekse ve yaşam tarzı değişimleri yeterli gelmezlerse, doktor ilaçla kontrol altına almak isteyebilir.

Statinler kolesterolü azaltmak için kullanılan temel ilaçlardır. Doktor başka bir ilaç almanız gerekiyorsa sizi bilgilendirecektir. Ayrıca lipidolog adı verilen bir uzmana da yönlendirebilir.

Fakat statinlerin kullanımına dair tartışmalar mevcut çünkü tüm ilaçlar gibi yan etkileri olabiliyor. Bunlar arasında şunlar var:

  • statin kaynaklı miyopati (kas dokusu hastalığı)
  • yorgunluk
  • diyabet ve diyabet komplikasyonları için bir miktar risk artışı ama bu tartışmalı bir konu

Ayrıca doktorla konuşmadan statin almayı bırakmamalısınız çünkü bu durum kardiyovasküler problemlerin riskini arttırır.

Doktor şunları önerebilir:

  • başka ilaçlara geçiş
  • kolesterolü yaşam tarzı değişimleri ile düşürmeye çalışma

Ne Zaman Doktora Görünmeli?

Kolesterol testi olup olmamanız gerektiği hakkında doktorunuzla görüşün. Herhangi bir belirtisi olmadığından sadece kan testi ile görülebilir. Çocuk ve genç bireylerde kalp hastalığı risk faktörleri yoksa, genelde bir defa 9-11 yaşlar arasında, bir defa da 17-19 yaşlar arasında kontrol yapılır. Kalp hastalığı için risk faktörleri olmayan yetişkinlerde genelde beş yılda bir yapılır.

Eğer test sonuçları istenen aralıklarda değilse, doktor daha sık ölçülmesini talep edebilir. Ayrıca ailenizde kolesterol, kalp hastalığı veya sigara, diyabet ve yüksek tansiyon gibi diğer risk faktörleri mevcutlarsa doktor daha sık test yapılmasını isteyebilir.