Son yıllarda sıkça duyduğumuz, anlamını çoğumuzun az çok bildiği, ancak tam olarak da kafamızda bir yerlere oturtamadığımız “mobbing” sözcüğü ne anlama geliyor acaba? Öncelikle şuradan başlayalım; mobbing sözcüğünün tam Türkçe karşılığı “bezdirme”, “bezdiri”dir.

Mobbing sözcüğü ilk kez Heinz Leyman tarafından iş yaşamındaki baskı ve şiddeti anlatmak, dile getirmek için kullanılmıştır. Her hangi bir kişinin ya da grubun bir diğerine psikolojik şiddet, kuşatma, taciz, dışlama, yıldırma, gözden düşürme, engelleme, huzurunu kaçırma gibi eğilimlerde bulunması durumu “mobbing” olarak tanımlanıyor.

Bir işyerinde, okulda, sosyal bir grup içinde ya da ikiden fazla kişinin bulunduğu her ortamda mobbing uygulanabilmektedir. mobbing sözcüğünün şiddet sözcüğünden ayıran nokta, mobbingin fiziksel değil sözsel, davranışsal olmasıdır. Eğer bir topluluk içinde kişinin psikolojisini, dayanma ve sabır gücünü çökertmeye yönelik, iç dünyasını karartamaya yönelik sistemli bir rahatsız etme durumu varsa, işte bu durum mobbing olarak adlandırılır.

Ne zaman mobbingden bahsedilir?

Bir çalışan;

  • İşyerinde astı ya da üstleri tarafından haksızca ve sıklıkla eleştiriliyorsa,
  • Mesleki yeterlilik sürekli sorgulanıyorsa,
  • Alay ediliyorsa,
  • Güvenilmediği hissi veriliyorsa,
  • Zamanında bitemeyecek kadar uzun işlerin kısa sürede bitmesi isteniyorsa,
  • Kasıtlı olarak hatalar aranıyorsa,
  • İş yükü diğer çalışanlardan daha ağırsa ve hafifletmek adına bir girişim gösterilmiyorsa,
  • Kendini sürekli tehdit altında ve huzursuz hissediyorsa,
  • Gizli ya da açıktan istifaya zorlanıyor ya da bunu ima eden tavırlar görüyorsa yüksek ihtimalle mobbing ile karşı karşıyadır.

Kimler daha çok mobbinge uğrar?

  • O işyerindeki çalışanların genelinden daha üstün özelliklere sahip olanlar,
  • Başarılı olanlar,
  • Yetenekliler,
  • Kimsenin düşünemediklerini düşünüp gerçekleştirebilenler,
  • Çalışkanlar,
  • Politik değil, gerçekçi davrananlar,
  • Dürüst ve işine kendini adamış kişiler,
  • Mükemmeliyetçi olup başkalarının eksiklerini kendi çalışmalarıyla kapatmaya çalışanlar,
  • İnsan ilişkilerinde pozitif bir yaklaşım belirleyenler,
  • Aslında tüm bunlarla birlikte üst kademedeki kişilerin her an yerlerini alabilecek olan kişiler,
  • Genç yaşında yüksek bir başarıya ulaşanlar kıskanıldıkları için daha çok mobbinge uğrarlar.

Ancak buna karşılık bir işyerinde çalışan yaşlıların gençlerden daha çok mobbinge maruz kaldığı, aynı paralelde kadınların da erkeklerden daha çok mobbing yaşadığı biliniyor.

Nasıl kişiler daha çok mobbing yapar?

  • Kendinden memnun olmayanlar,
  • Özgüveni düşük olanlar,
  • Kendini olduğundan daha yüksek görme eğiliminde olanlar,
  • Kendi mevkilerini korumak için herkesi küçümseyebilen, alay edebilen kişiler,
  • Politik davranıp, kişiye, yere göre şekil değiştirebilen kişiler,
  • Aşırı korkak yapılarını, yerli yersiz sinirle örtmeye çalışanlar,
  • Kendinde gördüğü eksiklikleri, başkasını düşürmeye çalışarak kapatmaya çalışanlar,
  • Genellikle küçük işletmelerin, küçük yöneticileri, bir yere sahip olmayı henüz hazmedememiş kişiler mobbing uygularlar.

Mobbingde amaç nedir?

Mobbing, yani birini “bezdirmeye çalışma” işleminde genelde iki farklı boyut var. Bunlardan birincisi; mobbing uygulayan kişinin karşısındaki kişiden çekinmesi ya da onu kıskanması gibi durumlarda gerçekleşiyor. Bir diğeri ise kendisinin eksik olduğu konuları başkası üzerinde kapatmaya çalışmak, yani kolayca ezebileceğini, caydırabileceğini düşündüğü kişiler üzerinde baskı kurarak kendisini daha iyi hissetme çabası ortaya çıkıyor. Her ne şekilde ya da sebeple olursa olsun, mobbingde esas amaç kesinlikle karşıdaki kişinin özgüvenini kırmak, yıkmak, bu sayede iş ve yaşam motivasyonunu düşürmektir.

Kamu ya da özel sektör kurumlarının neredeyse tamamında az ya da çok mobbing uygulamaları yaşanır. Mobbinge uğrayan kişi kendisini stres altında, kaygılı ve çaresiz hisseder, kısa süre içinde sinirler yıpranır. İşte bu sebeple de doğal yaşama devam etmek, sağlıklı davranışlar sergilemek de mümkün olmayabilir.

Mobbinge maruz kalmak nelere sebep olur?

Sistemli olarak mobbinge uğrayan bir kişi;

  • Özgüvenini yitirir,
  • Stres altında yaşar,
  • Başarısızlık kaygısına düşer,
  • Endişe ve panik atak yaşar,
  • Uyku sorunları, uyku bozuklukları yaşar,
  • İstemsizce davranış değişiklikleri, hatta davranış bozuklukları göstermeye başlar,
  • Depresyon,
  • Hipertansiyon,
  • Cilt hastalıkları,
  • Mide sorunları,
  • Ağlama ve sinir krizleri,
  • Nefes alıp vermede güçlük,
  • Kalp hastalıkları görülebilir.

Tüm bunlara bağlı olarak da mobbinge uğrayan kişilerde sigara, alkol ve uyuşturucu madde bağımlılıkları gibi zararlı alışkanlıklar da başlayabilir.

Borçlar Kanunu mobbingi önleyici özelliktedir!

6098 sayılı Borçlar Kanunu’nun 417. maddesi gereğince; işveren ve işçi hizmet ilişkisinde; işçinin kişiliğini korumak, ona saygı göstermek, işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzen sağlamak, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları, uğramış olanlarınsa daha çok zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür. Yani aslında yukarıda paragraflar dolusu anlattığım rahatsız edici, insanı bezdirici, yıldırıcı davranış, tutum ve sözlerin hiç birinin iş hayatında yerinin olmaması gerekiyor. Hadi diyelim ki, bir kendini bilmez bize her hangi bir şekilde mobbing uygulamaya kalktığında haklarımızın kanunla garanti altına alındığından da haberdar olalım. Bu sayede boş insanlara, boşuna boyun eğmek durumunda kalmayız. Zira mobbinge maruz kalan kişi elinde kanıtları, şahitleriyle birlikte dava açabilir, mahkeme yoluna gidebilir, maddi ve manevi tazminat talep edebilir.

Bir de maruz kaldığınız mobbing dolayısıyla sizde oluşan psikolojik etkileri, travmaları aşabilmek, bunlarla mücadele edebilmek için psikolojik destek aldıysanız bence çok iyi. Çünkü hem bir uzmandan yardım alamdan bu tür sorunları aşmak sizin için çok zor olurdu hem de sizin psikolojik yardım almış olmanız da mahkemede, davada elinizi güçlendirecektir.

Mobbing varsa, güvenli ve huzurlu bir çalışma ortamından bahsetmek, başarı elde etmek neredeyse imkansızdır. Özel ya da kamu kurumlarının hepsi de bir tık daha başarılı olmak çabasında olduklarından kesinlikle mobbingi önlemeye, engellemeye yönelik önlemler alınmalıdır.

Mobbinge karşı ne yapılmalı?

  1. Hukuksal haklarını kullanmalı. Bunlar;
  • Haklı olduğu nedene dayanarak iş sözleşmesini fesh edebilir.
  • İspatlarsa “ayrımcılık” tazminatı isteyebilir.
  • Borçlar Kanunu ve Türk Medeni Kanununa göre tazminat isteyebilir.
  • Mobbing uygulayan kişiyi dava edebilir, manevi tazminat isteyebilir.
  • Kötü niyet sebebiyle sorun yaşadığı için “kötü niyet tazminatına” başvurabilir.
  1. Yanında güvenilir bir arkadaş varken, mobbing uygulayan kişinin karşısına çıkıp bu tacizin farkında olduğu, tekrarlanırsa yasal hakları kullanacağı yüksek sesle söylenmelidir.
  2. Mobbing uygulayan kişinin yaptıklarını, haksız emir ve iş yükü cep telefonuyla kaydedilmeli, gerekirse tek tek yazılmalıdır.
  3. Mobbing uygulayan kişi, kendisinden daha yetkili birine hem yazılı hem de sözlü olarak şikayet edilmeli. Bu durum da kesinlikle rapor haline getirilmeli, elde evraklar, tutanaklar, belgeler bulunmalıdır.
  4. Tıbbi ve psikolojik yardım alınmalıdır. Bu sayede hem durum, sorun daha kolay atlatılır hem de dava ya da şikayet durumunda elde kanıt bulunur.
  5. Çalışılan kurumda daha önceki benzer şikayetlerde nasıl bir yol izlenmiş, önlem alınmış mı diye araştırılmalı, ona göre bir yol izlenmelidir.
  6. Yaşanılan sorun mutlaka diğer iş arkadaşlarıyla da paylaşılmalı. Çünkü mobbing uygulayan kişi muhtemelen bunu bir değil, birçok kişiye yapıyordur ve aslında çoğunluk korktuğu, çekindiği için ses çıkaramıyordur. İşte böyle bir durumda önce olmak demek, hem kendinizi hem de pek çok kişiyi dertten kurtarmak demektir. Zaten örgütlü olmak, grup olarak şikayette bulunmak da başarı elde etmekte önemli bir unsurdur.