MS hastalığı ya da tam adıyla multipl skleroz, merkezi sinir sistemine saldıran kronik bir hastalık. Beyni, omuriliği ve optik sinirleri etkiliyor.

Belirtiler oldukça değişken. Hafif vakalarda uzuvlarda his kaybı oluşabiliyor. Ağır vakalarda ise felç ve görme kaybı ortaya çıkabilir.

Herhangi bir bireyde MS’in nasıl ilerleyeceğini tahmin etmek de mümkün değil.

Kadınlarda erkeklere göre 2-3 kat daha yaygın görülüyor ve teşhisi genelde 20-50 yaşları arasında konuluyor.

MS Hakkında Temel Bilgiler

Multipl skleroz hakkında bilinmesi gereken bazı temel bilgiler şöyle:

  • Merkezi sinir sistemini etkiler.
  • Tanısı genelde 20-50 yaşları arasında konur.
  • Hastalığın nasıl ilerleyeceğini öngörmek imkansız.
  • Hafif belirtiler arasında karıncalanma ve hissizlik olabilirken, ağır belirtiler arasında görme kaybı ve felç bulunuyor.
  • Çaresi yok ancak tedavi yöntemleri ile belirtiler hafifletilebiliyorlar ve kişi günlük yaşamına devam edebiliyor.

MS Nedir?

MS merkezi sinir sistemini etkiliyor ancak ne olduğu tam olarak bilinmiyor.

Merkezi sinir sisteminde, sinir hücrelerinin çevrelerinde onları koruyan myelin kılıflar mevcuttur. Myelin aynı zamanda sinirlerin sinyalleri hızlıca ve verimli şekilde iletmelerine de yardımcı olur. MS hastalığında bazı bölgelerde myelin kılıflar yok olurlar ve bir yara izi ya da skleroz bırakırlar.

Multipl skleroz, çoklu yara dokusu anlamına geliyor.

Myelin olmadığında veya yoksunluğunda o bölgelerde lezyon ve plaklar ortaya çıkıyorlar. Lezyonlar kötüye gittikçe, sinir lifleri parçalanabiliyor veya hasarlı hale gelebiliyorlar. Bunun sonucunda beyinden gelen elektrik sinyalleri hedef sinire doğru şekilde gitmiyorlar.

Myelin olmadığı zaman lifler elektrik akımlarını iletemiyorlar. Beyinden kaslara giden mesajlar iletilemiyorlar.

MS Türleri

MS’in 4 türü mevcut:

Klinik izole sendrom: Bu tek ve ilk nöbettir, belirtiler en az 24 saat devam ederler.

Yineleyici-düzelen MS: Bu en yaygın formu ve MS sahibi insanların %85’ini etkiliyor ve yeni, artan belirti ataklarını barındırıyor.

Birincil ilerleyici MS: Belirtiler progresif olarak kötüleşirler, erken tekrar veya düzelme olmaz. Tüm vakaların %15’inde bulunur.

İkincil ilerleyici MS: İlk nöbetten ve tekrardan sonra hastalık düzenli olarak ilerler.

Belirtiler

MS, merkezi sinir sistemini etkiler ve bu sistem bedenin tüm hareketlerini kontrol eder. Beyinden içeri ve dışarı mesajları taşıyan sinir lifleri hasar gördükleri zaman, belirtiler bedenin herhangi bir yerinde ortaya çıkabilirler.

Bazı hastalarda belirtiler o kadar hafiftirler ki, hastalığın ilerleyen dönemine kadar bir şey fark etmezler. Bazıları ise erken aşamalardan itibaren belirtilerinin farkında olabilirler.

MS’in temel belirtileri şöyle:

  • kas zayıflığı
  • görsel bozulmalar
  • koordinasyon ve denge zorlukları
  • hissizlik ve karıncalanma
  • düşünme ve hafıza problemleri

MS’in Etkileri

MS şunlara sebep olabilir:

Mesane problemleri: İdrar torbasını tamamen boşaltmakta sorunlar olabilir, sık idrara çıkma olabilir ve idrar kaçırma olabilir.

Bağırsak problemleri: Kabızlık anüse hasar verebilir ve bu da dışkıyı tutmakta zorluk yaratabilir.

Yorgunluk: Bu hastaların %90’ını etkiliyor ve iş ile evde fonksiyon görme yeteneğini azaltıyor.

Sersemlik ve vertigo: Bu yaygın problemler beraberlerinde denge sorunlarını da getirirler.

Cinsel problemler: Cinselliğe ilgi kaybı hem erkek hem de kadınlarda ortaya çıkabilir.

Spastiklik ve kas spazmları: Omurilik ve beyinde hasar görmüş olan sinir lifleri, ağrılı kas spazmlarına sebep olabilirler. Kaslar sertleşebilir, harekete dirençli hale gelebilirler ve buna da spastiklik denilir.

Titreme: İstemsiz titreme hareketleri oluşabilir.

Görme sorunları: Çift görü, bulanık görüş olabilir, görüş kısmen veya tamamen gidebilir, kırmızı-yeşil renk bozulması olabilir. Bu genelde bir seferde bir gözü etkiler. Optik sinirlerin inflamasyonu göz hareketleri sırasında ağrılara sebep olabilir.

Yürüme ve hareket değişimleri: MS insanların yürüme şeklini değiştirebilir çünkü kas zayıflığı mevcuttur ve denge, sersemlik ve yorgunluk gibi problemler de oluşurlar.

Duygusal değişimler ve depresyon: Myelin kılıfların yok olma süreci ve sinir liflerinin hasarı beyinde duygusal değişimleri tetikleyebilir ve bu MS hastalığına adapte olmanın zorluklarından ayrı bir durum. Araştırmalar MS’in depresyon ihtimalini %50 civarına çıkardığını gösteriyorlar.

Daha az yaygın bazı belirtiler şöyle:

  • baş ağrıları
  • duyma kaybı
  • kaşınma
  • nefes ve soluma problemleri
  • inme
  • konuşma bozuklukları
  • yutkunma problemleri

Sonraki aşamalarda algılamada, düşünmede ve ısı hassasiyetinde de değişimler olabilir.

Multipl skleroz tahmin edilemeyen bir hastalık ve insanları farklı şekillerde etkiliyor. Örneğin, belli belirsiz bir hisle başlayabilir ve ilerleme göstermeden aylarca, yıllarca devam edebilir. Bazılarında ise belirtiler aniden haftalar ve aylar içerisinde kötüleşebilirler.

Sebepler ve Risk Faktörleri

 

MS’in tam sebebi bilinmiyor ancak otoimmün bir hastalık olduğu düşünülüyor. Bunun anlamı, bağışıklık sisteminin myelin kılıflara bakteri ve virüs gibi istenmeyen yabancı bir madde gibi saldırmaları demek.

Risk faktörleri şöyle:

  • Yaş: Tanının 20-50 yaşları arasında konulması daha muhtemel.
  • Cinsiyet: Kadınlarda erkeklerden daha yaygın.
  • Etnisite: Avrupa kökenli insanlarda çok daha yaygın.
  • Genetik faktörler: Yatkınlık genler ile geçebilir.

MS oranları ekvatordan daha uzakta yaşadıkça artıyor ve bu da gün ışığına maruz kalma miktarının MS riskini değiştirdiğini gösteriyor.

MS ile bağlantılı olabilecek ancak araştırmalar ile onaylanmamış bazı diğer muhtemel faktörler şöyle:

  • Toksik maddelere maruz kalma: Ağır metal ve solventlerden kaynaklanabilir.
  • Enfeksiyonlar: Epstein-Barr, mononükleoz ve varicella zoster gibi virüsler tetikleyici olabilirler.
  • Tuz: 2013 yılındaki bir çalışmada beslenmedeki çok fazla tuzun otoimmün reaksiyonları tetikleyebildiği belirtiliyor.

Geçmiş teorilerde köpek distemper virüsünün, fiziksel travmanın veya aspartamın sebep olabileceği gibi görüşler vardı ancak bunları destekleyecek kanıt yok.

MS’in tek bir tetikleyicisi olma ihtimali düşük ve muhtemelen çok sayıda faktörden etkileniyor.

Teşhis

Doktor fizik muayene yapacaktır, belirtilerinizi soracaktır ve tıbbi geçmişinize bakacaktır. Teşhis tek bir test ile yapılamıyor ve bu nedenle hastanın gerekli kriterleri karşılayıp karşılamadığını görmek için bir kaç strateji var.

Nörolojik inceleme, görüntüleme taramaları, beyindeki elektrik aktivitesinin ölçümü, omurilik sıvısı analizi ve diğer testler uygulanabilirler. Böylece bu belirtileri verebilecek başka hastalıklar elenirler.

Erken Dönem İşaretler

ABD’deki Ulusal Nörolojik Hastalıklar Enstitüsü’ne göre MS’in erken dönem işaretleri şöyle:

  • bulanık veya çift görüş
  • göz ağrısı ve hızlı görüş kaybı
  • kaslarda zayıflık ve sertlik
  • ağrılı kas spazmları
  • kollarda, bacaklarda, yüzde ve kalçada karıncalanma veya hissizlik
  • sersemlik
  • yürürken dengede kalma zorluğu
  • idrarı kontrol etmekte zorluk veya ani gelen idrar yapma ihtiyacı
  • kalıcı baş dönmesi

Eğer bu belirtiler ortaya çıkarlarsa, kişi doktoru görmeli.

Tedavi

MS’in çaresi yok ve bu nedenle tedavi belirtilerin yönetimi ve otoimmün tepkiyi bastırma üzerine kurulu.

İlaçlar

Bazı ilaçlar MS’in tekrar eden türleri için uygulanabiliyorlar.

Kortikosteroidler: Bunlar MS için en sık yazılan ilaçlar. İnflamasyonu azaltıyor ve bağışıklık sistemini baskılıyorlar. Genelde bazı MS türlerindeki akut alevlenmeleri tedavi ediyorlar.

Interferon Beta 1a veya 1b: Bunlar belirtilerin gelişimini yavaşlatabilirler ancak dikkatle kullanılmalılar çünkü karaciğer hasarına sebep olabilirler.

868 hasta üzerinde yapılan bir çalışmanın verilerine göre, Interferon Beta, uzun vadede hastalığın önlenmesi için pek de yardımcı olmuyor.

Copaxone: Bağışıklık sisteminin myelin kılıflara saldırısını durdurmayı hedefliyor. Günde bir defa yapılıyor. Enjeksiyondan sonra ter atma veya nefes darlığı ortaya çıkabilir.

Tysabri: Diğer tedavilerin uygulanamadığı vakalarda veya fayda görülmeyen durumlarda uygulanabilir. Ölümcül beyin enfeksiyonu riskini arttırır.

Mitoxantrone: Bu immünosupresant, sadece ileri aşamalarda kullanılır. Kalbe hasar verebilir ancak belirtiler hızla kötüye gidiyorlarsa, ilerlemeyi yavaşlatabilir.

Esrar ekstraktı: Çalışmalara ağrıları, kas sertliğini ve uykusuzluğu hafifletmeye yardımcı olabildiğini gösteriyorlar.

Aubagio: Bu günde bir defa alınan tablet MS’in tekrar eden formlarında alınır.

Rehabilitasyon

Rehabilitasyonun hedefi hastaların iş ve evde daha iyi işlev gösterebilmeleridir.

Programda genelde şunlar olur:

Fizik terapi: Hedefi insanların maksimum hareket ve işlevsel yeteneklerini korumaları ve kayıpları onarmalarıdır.

Mesleki terapi: İş, kişisel bakım ve oyun aktivitelerinin terapötik kullanımı ile engellerin önlenmeleri ve gelişimin arttırılması içindir.

Konuşma ve yutma terapisi: Bir dil ve konuşma terapisti özel bir eğitim uygular.

Bilişsel rehabilitasyon: Bu insanların düşünme ve algılarına dair özel problemlerin yönetimine yardımcı olur.

İş rehabilitasyonu: Engelleri olan insanların kariyer planları yapmalarını, iş yetenekleri öğrenmelerini ve bir iş bulmalarını sağlar.

Plazma Değişimi

Bu yöntemde hastadan kan alınır, plazma çıkarılır ve yeni plazma konulur, hastaya kan tekrar verilir.

Bu işlem ile kandaki bedene saldıran akyuvarlar ortadan kaldırılırlar ancak MS hastalarına yardımcı olup olmadığı tam olarak net değil. Çalışmalara göre karma sonuçlar mevcut.

D Vitamini ve Omega-3 Takviyeleri

Araştırmacılar D vitamini eksikliği ve MS arasında bir bağlantı buldular ancak D vitamini takviyelerinin bu konuda yardımcı olup olmayacakları hala araştırılıyor.

Ayrıca MS hastalarında omega-3 yağ asitlerinin de faydalı olabilecekleri düşünülüyor ancak Norveçli bilimadamları yardımcı olmayacağı sonucuna vardılar.

D vitamini ve omega-3 takviyeleri gibi ürünleri internetten veya eczanelerden satın alabilirsiniz. Fakat önce doktora danışmadan takviye almamak gerekli.

Hiperbarik Oksijen Terapisi

MS hastalarında oksijen terapisinin yardımcı olabileceği belirtilse de kanıtı yok.

Sonuç Olarak

MS’in ilerleyişi her kişi için farklı ve bu nedenle neyin olacağını tahmin etmek zor.

Ancak MS sahibi bireylerin yaşam ömrü genelde rahatsızlık sahibi olmayan kişiler ile neredeyse aynı.

Nadiren de olsa belirtiler ölümcül olabiliyorlar.