Daha önce birinin yaşını öğrenip de çok genç göründüğü için şaşırdığınız oldu mu? Veya daha yaşlı göründüğünü düşünüp şaşırdınız mı?
Diyet, uyku ve egzersiz gibi yaşam tarzı alışkanlıklarının yaşlanma üzerinde rol oynadığı bir gerçek. Elbette genleriniz de rol oynuyor. Bunlar çok açık ortada olan şeyler.
Ancak vücudu etkileyen ve açıkça ortada olmayan bir faktör daha var: düşünceler. Evet, şu an dahi düşündüğünüz şeyler ne hızla yaşlandığınızı etkiliyor.
Nobel ödüllü bilim insanı Elizabeth Blackburn ve sağlık psikoloğu Elissa Epel buna telomer etkisi diyor ve araştırmalarını ve bulgularını birlikte yazdıkları kitapta açıklıyor. Blackburn ve Epel’in teorisine göre yapacağınız bazı şeyler, sağlıklı hücre yenilenmesini etkileyerek yaşlanma sürecini yavaşlatabilir ve hatta tersine çevirebilir. Düşünce kalıplarınız, bu süreç üzerinde etkili olan şeylerden bir tanesidir.
Hücresel Biyolojiye Giriş: Kısa Telomerlere Dikkat
Blackburn ve Epel’in bu sonuca nasıl ulaştıklarını anlamak için öncelikle telomerlerin ne olduklarını öğrenmek gerekir. Telomerler, insanlardaki kromozomların uçlarında bulunur ve kromozomları bozulmaya ve çözülmeye karşı korur. Hücreler her bölündüklerinde telomerler kısalır. Telomerlerin kısalması, yaşlanmanın nedenlerinden bir tanesidir.
Belli davranışlar, telomerleri kısaltma eğilimindedir. Blackburn ve Epel, bunlardan bir tanesinin düşünce kalıpları olduğunu söylüyor.
Kolayca sinirlenen ve diğer insanlardan rahatsız olan kişiler, “sinik (cynical) düşmanlık” yaşarlar. Bu, kalp sağlığı ve kan basıncı açısından iyi değildir. Telomerler için de iyi değildir. Bu kişilerin telomerleri daha kısadır.
Blackburn ve Epel, sinik düşmanlık sergileyen erkekler üzerinde yapılan bir araştırmaya dikkat çekiyor. Araştırmada bu kişiler, strese karşı sağlıklı tepkinin tam karşıtına sahipti. Düşmanlıkta yüksek puan alan erkekler, hastalık ve sağlık sorunlarına daha yatkındı. Daha hızlı yaşlanma ihtimalleri daha yüksektir.
Karamsar olmayın
Karamsar insanların telomerlerinin daha kısa olma olasılığı daha yüksektir. Ayrıca sağlık sorunları yaşamaları ve daha erken ölmeleri daha olasıdır. Kanser ve kalp hastalıkları gibi sorunlar, karamsar insanların vücutlarında daha hızlı ilerler.
Geçmişi düşünmeyin
Geçmişin peşini bırakamayanların telomerleri daha kısadır. Blackburn ve Epel buna ruminasyon adını veriyor ve bunun sağlık açısından yıkıcı olan düşünce kalıplarından bir diğeri olduğunu söylüyor. Sağlıklı ve normal olan iç gözlem ile ruminasyon arasındaki farka dikkat etmek gerekiyor.
Ruminasyon, geçmişte yanlış giden şeyleri tekrar tekrar düşünmektir. Stres için adeta bir tutkal gibi olan bu eylem, stresli düşüncelerin ve duyguların daha uzun süre etrafta kalmasına neden olurlar. Bu da kaygı seviyelerinin ve depresyonun artmasına neden olabilir.
Duygularınızı bastırmayın
Zihninizin en derin karanlıkları, tehlikeli yerlerdir. Buralarda hoş olmayan düşünceler ve deneyimler olabilir. Rahatsız edici şeyleri görmezden gelmek için elimizden gelenin en iyisini yapmaya çalışıyor olabiliriz. Ancak bunu yapmak sağlığımız için tehlikeli olabilir.
Bir araştırmada olumsuz düşüncelerden kaçınmanın, telomerler üzerinde olumsuz bir etkisi olduğu görüldü. Duyguları bastırarak stresten kaçınmaya çalıştıkça stres daha kötü hale gelebilir. Ve tabi ki kronik stres, ömrü etkileyen önemli bir risk faktörüdür.
Yapılan bu araştırma moral bozucu gibi görünse de aslında bir yandan da umut verici. Çünkü genlerinizin aksine düşüncelerinizi kontrol edebilmeniz mümkün. Bu yüzden kendinizi düşmanca ve karamsar hisseder ya da bir deneyimle ilgili ruminasyon yaparken bulursanız, kendinizi yakalayın ve yıkıcı düşüncelerinizi kabul edin. Ardından da Blackburn ve Epel’in tavsiyesine kulak verin: Düşüncenin kaybolmasına izin ver.
