Sarı bir odada kendinizi huzursuz mı hissediyorsunuz? Mavi sizi sakinleştirip rahatlatıyor mu? Renklerin ruh halimiz, duygularımız ve iç dünyamız üzerindeki sarsıcı etkisi, sanatçılar ve tasarımcılar tarafından uzun bir süredir biliniyor. Güçlü bir iletişim aracı olan renkler, ruh durumunu etkilemede ve psikolojik reaksiyonlar yaratmada kullanılabiliyor. Bazı renkler yüksek tansiyon, hızlı metabolizma ve göz yorgunluğu ile ilişkilendiriliyor.
Renklerin psikolojik fonksiyonlar üzerindeki etkisi
Araştırmacılar Andrew Elliot ve Markus Maier, “Renklerin etkileri göz önünde bulundurulduğunda, renk psikolojisinin oldukça gelişmiş bir alan olacağı düşünülebilir. Ancak şaşırtıcı bir şekilde, renklerin psikolojik fonksiyonlar üzerindeki etkisiyle ilgili, teorik ya da pratik,az sayıda araştırma yürütüldü ve yapılan araştırmaların çoğu da, bilimsel bir titizlikle değil, pratiğe yönelik kaygılarla gerçekleştirildi.” diyor.
Bu alanda yapılmış az sayıda çalışma olmasına rağmen, renk psikolojisi kavramı, pazarlama, sanat, tasarım ve diğer alanlar için sıcak bir gündem oluşturuyor. Bu alanda elde edilen sonuçların çoğu anekdot seviyesini aşamamış durumda, fakat araştırmacılar ve uzmanlar, renk psikolojisi ile bunun, insan duyguları ve davranışları üzerindeki etkisi üzerine bir takım gözlem ve keşifler yapmaya devam ediyorlar.
Birçok Batı ülkesinde beyaz, saflığın ve masumiyetin rengidir
Renkler hakkındaki hisleriniz, elbette geldiğiniz kültürdeki deneyimlerinizle ve kişisel tarihinizle derinden bağlantılı. Örneğin birçok Batı ülkesinde beyaz, saflığın ve masumiyetin rengiyken, bazı Doğu ülkelerinde matemin sembolü olarak kabul ediliyor.
Renklerin hayatımızda bu kadar güçlü bir etki yaratmasının nedeni nedir? Bedenimiz ve zihnimiz üzerindeki etkileri nelerdir?
Renk nedir?
1666 yılında İngiliz bilim adamı Sir Isaac Newton, bir prizmadan geçen saf beyaz ışığın, görülebilen bütün renklere ayrıldığını keşfetti. Newton ayrıca, her rengin tek bir dalga boyundan oluştuğunu ve daha başka renklere ayrışamadıklarını da buldu.
İlerleyen araştırmalar, diğer renklerin oluşabilmesi için ışıkla birleştirilmeleri gerektiğini gösterdi. Örneğin, kırmızı ışık sarı ışıkla karıştırıldığında, turuncu ışık ortaya çıkar. Sarı ve mor gibi bazı renkler, beyaz ışıkla karıştırıldığında birbirlerini yok ederler. Eğer hayatınızda bir kere bile resim yaptıysanız, bazı renklerin, diğer renkler karıştırılarak nasıl elde edildiğini muhtemelen görmüşsünüzdür.
Rengin psikolojik etkileri
Renklerin algılanışı kısmen öznel olsa da, bazı renk etkileri evrensel anlamlara sahiptir. Renk spektrumunun kırmızı bölümünde yer alan renkler, sıcak renkler olarak bilinir ve kırmızı, turuncu ve sarıdan oluşurlar. Bu sıcak renkler, samimiyet ve rahatlıktan öfke ve düşmanlığa kadar değişen bir aralıktaki duyguları harekete geçirir.
Spektrumun mavi bölümündekiler ise soğuk renkler olarak bilinir ve mavi, mor ve yeşilden oluşurlar. Bu renkler çoğunlukla sakinliği çağrıştırsa da, akla üzüntü ya da duyarsızlıkla ilgili duyguları da getirirler.
Terapi olarak renk psikolojisi
Mısır ve Çin uygarlıkları da dahil olmak üzere birçok eski kültür, kromoterapiyi uygulamış ya da insanların iyileştirilmesinde renklerden faydalanmışlardır. Kromoterapiye bazen ışık terapisi ya da renk bilimi (colorology) de denilmekte ve günümüzde de holistik ya da alternatif tedavi yöntemi olarak kullanılmaktadır. Bu yöntemde:
- Kırmızı, beden ve zihni uyarmada ve dolaşımı hızlandırmada kullanılmakta,
- Sarının, sinirleri uyardığı ve bedeni arıtmaya yaradığı düşünülmekte,
- Turuncu, akciğerlerin tedavisinde ve enerji seviyesinin yükseltilmesinde kullanılmakta,
- Mavinin, hastalıkları hafifletip ağrıyı dindirdiğine inanılmakta,
- Indigo (çivit mavisi) tonlarının, cilt problemlerini azalttığı düşünülmekteydi.
Renk psikolojisi üzerine modern araştırmalar
Çoğu psikolog, renk terapisine kuşkuyla yaklaşıyor ve renklerin oluşturduğu iddia edilen etkilerin, çoğu zaman fazla abartıldığına dikkat çekiyorlar. Renkler aynı zamanda, farklı kültürlerde farklı anlamlara da gelebiliyor. Araştırmalar, renklerin ruh halini değiştirici etkilerinin, birçok vakada yalnızca geçici bir süreliğine baskın olduğunu gösterdi. Örneğin, mavi bir oda, belki ilk başta sakin ve dingin duygular uyandırıyor, fakat bu etki kısa bir zaman sonra kayboluyor.
Yine de yapılan araştırmalar, renklerin, insanları çok çeşitli ve şaşırtıcı şekillerde etkilediğini gözler önüne serdi:
- Yapılan bir araştırmaya göre, sıcak renkli placebo hapları, soğuk renklilere göre daha etkili oluyor.
- Anekdot niteliğindeki kanıtlar, mavi ışıklı sokak lambaları yerleştirilen bölgelerde, suç oranında azalma olduğunu öne sürüyor.
- Ortam sıcaklığı, renk tercihlerinde etkili olabiliyor. Sıcak yerlerdeki insanlar, en sevdikleri renklerin soğuk renkler olduğunu söylemeye yatkınken, soğuk yerdekiler de sıcak renkleri seçiyorlar.
- Ayrıca araştırmalar, belli bazı renklerin performans üzerinde de etkili olduğuna işaret ediyor. Bir sınav öncesi öğrencileri kırmızı ışığa maruz bırakmanın, öğrencilerin sınavdaki başarısını olumsuz etkilediği gözlemleniyor.
- Yakın zamanda yapılan çalışmalar, kırmızı rengin, insanların daha hızlı ve kuvvetli bir şekilde hareket etmesine neden olduğunu keşfetti. Atletik aktivitelerde kullanılması yarar sağlayacak bir bilgi.
- Başka bir araştırma ise, spor takımlarının tarihine bakarak topladıkları verilerde, siyah ağırlıklı formalar giyen takımların, penaltı almaya daha meyilli olduklarını göstermiş ve araştırmaya katılan öğrenciler, siyah forma giyen oyuncuların daha fazla olumsuz duygu uyandırdıklarını söylemişlerdir.
Hangi renkler tüketici davranışını etkiliyor?
Renk psikolojisi konusuna olan ilgi her geçen gün artıyor, ancak arkasında birçok cevapsız soru da bırakıyor. Renk ilişkilendirmeleri nasıl gelişiyor? Bu ilişkilendirmelerin, gerçek hayattaki davranışlara olan etkisi ne kadar? Renkler çalışanların verimliliğini ya da iş yeri güvenliğini artırmada kullanılabilir mi? Hangi renkler tüketici davranışını etkiliyor? Belli bazı kişilik tiplerinin tercih ettiği renkler var mı? Araştırmacılar buna benzer soruların peşinden gittikçe, yakın zamanda renklerin insan psikoloji üzerindeki etkileri hakkında daha çok şey öğreneceğiz.
Sidney Üniversitesi Mimarlık, Tasarım ve Planlama Fakültesi üyesi Zena O’Connor, insanların, renk psikolojisi hakkında ortaya atılan iddialar karşısında dikkatli olmasını salık veriyor. O’Connor, “Bu iddiaların çoğu, deneysel bir kanıttan yoksun oluyor, çok temel kusurlar sergiliyor (nedenselliği fazla basitleştirmek ve öznel doğrulamalar yapmak gibi) ve yanlış olmasına rağmen doğruymuş gibi aktarılan bilgiler içerebiliyor.” diyor ve ekliyor, “Bununla birlikte, bu tarz iddialar güncel araştırma sonuçlarına bakmaksızın, geçerliliği olmayan eski araştırmaları kaynak gösteriyorlar.”
Peki bütün bunlar bizi hangi sonuca götürüyor?
Uzmanlar, renklerin duygularımız ve davranışlarımız üzerinde etkileri olduğunu söylerken, bir yandan da bu etkilerin kişisel, kültürel ve durumsal faktörlere bağlı olduğunun da altını çiziyorlar. Renk psikolojisini daha iyi anlayabilmek için, daha fazla bilimsel araştırmaya ihtiyacımız var.
