Sabunotu veya çöven olarak bilinen bitki, temizleyici özelliklere sahip olan sabunsu bir köpük yaratması ile tanınıyor. Hatta sabunotu dünyada saponin adı verilen bileşene en konsantre şekilde sahip olan kaynaklardan birisi ve bu bileşen bakteriler ve inflamasyon ile savaşıyor, kanamayı durdurucu özellikleri içerisinde barındırıyor. Bazı kayıtlar sabunotunun 12.000 yıldan fazla süredir bir yıkama aracı olarak kullanıldığını gösteriyorlar. Bu da taş devrine kadar gidiyor demek. Bu antik zamanlarda yaşayan insanların sabunotu gibi yakın su kaynaklarında yetişen bitkileri ellerini, saçlarını ve ciltlerini yıkamak için kullandıkları düşünülüyor.

Günümüzde sabunotu ne için kullanılıyor? Bitkinin çiçekleri, yaprakları ve kökleri farklı amaçlara hizmet ediyorlar – doğal sabunlar yaratmak (adından anlayabileceğiniz gibi), cilt için bitkisel tedaviler üretmek ve bazı tarif ile içeceklerde köpükler sağlamak (lokum gibi).

Sabunotu Nedir?

Sabunotu (Saponaria officinalis) bitkisi, Caryophyllaceae bitki ailesine dahil çok yıllık bir bitki. Saponaria ismi de sabun kelimesinin latince versiyonu olan sapo kelimesinden geliyor.

Dünya çapında Saponaria bitkilerinin en az 20 farklı tipi bulunuyor ve bunlar arasında en bilinenleri kırmızı sabunotu ve beyaz sabunotu. Kırmızı ve beyaz sabunotu bitkileri (özellikle kökleri) bitkisel tıpta kullanılıyor ancak bazıları bu bitkiyi sadece dekoratif çiçekler olarak da yetiştiriyorlar. Sabunotu bazen çöven veya başka adlarla da adlandırılıyor.

Bitkinin çiçeklerinin güçlü, keyifli bir kokusu var ve kökleri ise suyla karıştığı zaman doğal bir sabun ve temizleyici görevi gören bir özsu üretiyor. Bu özsu, ticari sabun ve temizleyicilere dayanamayan hassas kumaşların temizliğinde veya hassas ciltler için bir yumuşak temizleyici yaratımında kullanılıyor.

Bitkinin köklerinin esasen memeliler ve balıklar tarafından tüketilmesi halinde zehirli olduğu söyleniyor ve bu nedenle yenilmemesi, başka yollar ile hazırlanması gerekiyor.

Sabunotunun 5 Kullanımı ve Faydaları

Hassas Ciltleri Temizler ve Yatıştırır

Sabunotunda saponin adı verilen bileşenler bulunur ve bunlar suyla birleştikleri zaman köpürürler ve bir köpüklü bir cilt yıkama ürünü ortaya çıkarırlar. Bunlar rahatsız edici ve kurutucu değillerdir ve hassas ciltlerde bile kullanılabilirler.

Saponinler çeşitli bitki türlerinde bulunan acı kimyasal bileşenlerdir (bitkiler, tohumlar, tahıllar ve sebzeler gibi) ve araştırmalar zararlı bakteri ve parazitleri öldürme, sağlıklı kolesterol düzeylerini koruma, oksidatif stresle savaş ve tümör gelişimini engelleme gibi faydaları olabileceğini gösteriyorlar. Bitkinin köklerinde diğer bitkilere nazaran daha fazla saponin bulunuyor ve bu da sabunotu sabununun neden bu kadar iyi köpürdüğünü açıklıyor. Sabunotu kronik cilt problemlerinin tedavisi için doğrudan cilde uygulanabilir. Sabunotu suyu da bu sabunu tanımlamak için kullanılan bir başka kelime ve ciltteki kuruluk, kaşıntılı tahrişler, sivilceler, sedef, egzema ve su kabarcıkları için yardımcı olabilir.

Sabunotu bitkisinin kökünden en az 12 farklı tip saponin ayrıştırılabiliyor ve bunlar arasında vaccaroside, dianchinenoside ve saponarioside C bulunuyor. Saponinler aynısafa çiçeği gibi diğer cilde faydalı bitkilerde bulunsalar da, çalışmalar sabunotunda çok daha yüksek düzeylerde bulunduklarını gösteriyorlar. Bir analizde, aynısafa çiçeğinin bir gramında miktarın 43.6-57.6 miligram olduğunu, sabunotunun gramında ise 224-693.8 miligram bulunduğunu gösteriyor.

Solunum Yolu Enfeksiyonları İle Savaşır

Bir tedavi edici bitki olarak sabunotu geleneksel olarak şişmiş solunum yolları ve bronşit, öksürük ve akciğer inflamasyonu gibi solunum zorluklarına sebep olan solunum yolu hastalıklarında kullanılmış. Onun solunum yolu hastalıklarına iyi geldiğini gösteren sınırlı miktarda araştırma olsa da, bitkinin kimyasallarının balgamı incelttiğine, öksürüğü kolaylaştırdığına ve balgamın atılmasına yardımcı olduğuna inanılıyor.

Saç Temizliğine Yardımcı Olur

Sabunotu bitkisinin yaprakları, kökleri ve sapı haşlandığı zaman, saçlardaki yağ ve artıkları temizleyen yumuşak bir şampuan elde ediliyor. Genelde tahriş edici olmasa da, bazı insanlar sabunotu şampuanı kullandıktan sonra saç derilerinde kuruluk veya kızarma görebilirler. Bu nedenle ilk olarak az miktarda ve iki günde bir kullanarak reaksiyonu görmeniz iyi olacaktır. Şampuanın içerisinde çay ağacı yağı, bal, buhur yağı, limon yağı, lavanta yağı veya hindistan cevizi yağı ekleyerek daha temizleyici ve besleyici olmasını sağlayabilirsiniz.

Doğan Bir Deterjandır

Sabunotu yün gibi hassas kumaş türlerini temizleyen köpüklü bir sıvı yaratmak için kullanılabilir ve kumaşa hasar vermez. Yünde bulunan doğal lanolinin bir kısmını tutarak bunu sağlıyor. Bazıları sabunotunu yünü su geçirmez yapmak için kullanıyor ve böylece suya maruz kalmaktan kaynaklanan hasara karşı daha dayanıklı oluyorlar.
Bir diğer kullanım alanı ise antik halıların ve kumaşların temizliği. Özellikle dantel gibi sert sabunların etkilerine dayanmakta zorlanan ürünlerde fayda sağlıyor.

Tariflerde Emülgatör Olarak Kullanılıyor

Tarifleri köpüklü hale getirebildiği için bazı gıda ve içeceklerde, tatlı ve biralarda kullanılıyor. Bunun bir örneği lokum. Lokum nişasta, şeker, kuru meyveler, kuruyemişler ve baharatlar ile hazırlanırken, sabunotu bileşenleri birbirine tutturuyor ve kuruyemişlerdeki yağlara da bağlanarak ürünün yumuşak, havalı bir form kazanmasını sağlıyor. Ayrıca tahin, helva ve biralarda da ticari olarak kullanılıyor.

Nerde Bulunur? Nasıl Kullanılır?

Sabunotunu nerede bulacağınızı merak mı ediyorsunuz? Onu bazı bitkisel ürünler satan yerlerde, aktarlarda veya internette bulabilirsiniz. Dilerseniz bahar ve yaz aylarında bahçenizde de yetiştirebilirsiniz ve daha sonra kuru yapraklarını ve köklerini kullanım için saklayabilirsiniz. Sabunotu özütü ve tentürünü de internetten almak mümkün.

Evde yapraklarını ve köklerini kendi temizlik ürünlerinizi yapmak için kullanabilirsiniz. Kökleri kullanmak için ilk olarak onları küçük parçalara bölmelisiniz ve daha sonra suda 20 dakika kaynatmalısınız. Soğuduğu zaman köklerini ve sıvıyı karıştırın, böylece köpüksü bir dokusu olacaktır. Karışım bir gece bekledikten sonra sıvıyı süzün ve temizleyici olarak tutun. Saçlardan, deriden veya kumaşlardan her türlü artığı çıkartmak için kullanabilirsiniz. Fazladan kökleri daha sonra kullanmak üzere kurutabilirsiniz.

Kökler yerine yapraklarınız varsa, aşağıdaki tarifleri takip edin.

Sabunotu Nasıl Yetiştirilir ve Sabunotu Tarifleri

Sabunotu nerede yetişiyor? Yaz ortasından sonbahara kadar serin veya soğuk iklimlerde yetişiyor. Kuzey Amerika, Avrupa, Sibirya ve Asya’nın büyük kısmında bulunuyor. Akarsuların eğimli kıyılarında, kumlu kısımlarında ve yol kenarlarında büyüme eğilimi var, ayrıca meralarda ve atık bölgelerinde de yetişiyor. Bitki geleneksel olarak 30-90 santimetre yüksekliğe erişebiliyor ve bu nedenle bazı bahçıvanlar onu diğer bitkileri gölge ile kapatmak için de kullanabiliyorlar.

Sabunotu çiçekleri toplu olarak yetişirler ve renkleri solgun pembeden beyaza kadar değişir. Kelebekleri, güveleri ve kuşları çeken hoş bir koku yayarlar. Peki sabunotu nasıl kokuyor? Bazıları onu tatlı ve yonca ile buket tarzı bir kokuya benzetiyor.

Yetiştirmek için:

• Taş bahçelerinde, tarla kenarlarında veya boş toprakta yetiştirebilirsiniz. Tam güneşten hafif gölgeye erişim sağlayabilen bir yerde olmalı. Bitki kolayca yetiştirilmesi ile biliniyor ve çok sayıda toprak tipine dayanıklı olması ile tanınıyor.
• Tohumları veya genç fidanları birbirinden en az 30 santimetre uzak olacak şekilde ekin çünkü yayılacak alanı olmalı.
• Bahardaki son dondan sonra ekmeyin, bunun yerine içerde büyütmeye başlayın.
• 3 hafta içerisinde tohumların çimlenmesini bekleyebilirsiniz.
• Bitkiye sıklıkla su verin, özellikle yaz ortasında ve kuru koşullarda.

Bazıları bu bitkiyi zararlı otlar gibi işgalci bir bitki olarak tanımlıyor. Peki neden işgalci? Çünkü bakılmasa bile genelde büyük miktarda çoğalıyor. Sabunotu kolonileri terkedilmiş evlerin çevrelerinde, arazilerde ve yol kenarlarında bulunabiliyor ve bazen sorun oluyorlar çünkü yüksek saponin içeriklerinden dolayı memeli ile balıkların tüketimi halinde zehirli etki yaratıyor.

Evde sabununu yapmak için:

12 yapraklı sapı veya bir kap ezilmiş yaprağı suda 15-30 dakika kaynatarak sıvı sabun yapabilirsiniz. Saplar kaynadıktan sonra soğumalarına izin verin ve sıvıyı süzün. Bu sıvı sabun özelliği gösterecektir. Sabunu bir hafta içerisinde kullanın çünkü çok dayanmaz.

Sabunotu Ekstraktı, Takviyeleri ve Dozaj

Eğer kendi kendinize sabunotu ürünleri yapmayacaksanız, yüksek kaliteli sabunotu ekstraktı almalısınız. Sabunotu sıvı özütü, bitkinin kuru maddelerinin alkolde konsantre edilmesi ile üretiliyor. Organik sertifikalı bir ürün olursa daha iyi ve Saponaria officinalis bitkisinden üretildiğinden emin olun. Yüksek kaliteli ekstraktta genelde bitkisel gliserin de bulunur ve böylece temizleyici özelliği artar. İçinde GDO’lu ürünler, yapay tatlandırıcılar, ağır metaller, koruyucular ve böcek ilaçları olmadığından emin olun.

Ekstraktı kullanmak için:

• Günde 0.5-1 gram sabunotu ekstraktı kullanarak başlayın (genelde 20-30 damla kadar eder). Zamanla günde 3-4 grama çıkabilirsiniz. Fakat bunun için toleransınızın yüksek olması gerekli.
• Sıvı sabunotu ekstraktını bir bardak su, çay veya meyve suyu ile birleştirin.
• Tentürünü kullanacaksanız doğrudan ağzınıza koyabilirsiniz (acı bir tadı olursa şaşırmayın).
Uyarılar

Sabunotunu cilt ve saçlarınızda dikkatle kullanmaya başlayın çünkü bazı insanlarda cilt tahrişine sebep olabiliyor fakat genelde yumuşak ve cilde rahatlık veren bir yapısı var.

Sabunotu kökünün yenilmemesi gerektiğine dair bazı karşıt fikirler var. Çünkü içindeki saponinler memelileri için toksik. Bazıları sabunotu tüketiminde bulantı, kusma ve ishal gibi yan etkiler yaşıyorlar. Eğer bu belirtileri yaşarsanız hemen kullanmayı bırakmalısınız. Muhtemelen saponinleri bol miktarda tüketecek olursanız siz de negatif etki yaşarsınız ancak az miktarlarda genelde zararsız ve kinoa, baklagiller gibi yaygın gıdalarda zaten bulunuyor.

Son çalışmalarda bitkiden elde edilen saflaştırılmış saponinlerin, bazı lenfoma türlerine karşı kulanılan ilaçların etkilerini ve sitotoksikliğini iyileştirdiği görülüyor.

Sabunotu hamile ve emziren kadınlar tarafından kullanılmamalı çünkü potansiyel yan etkilerinden dolayı mide ve bağırsak bozukluklarına yol açma ihtimali var.