Sıtma, parazitten kaynaklanan bir hastalıktır. Bu parazit insanlara enfekte sivrisineklerin ısırıkları ile geçer. Sıtma olan insanlar genelde çok yüksek ateş ve üşüme titremeleri ile çok fazla hasta hissederler.
Hastalık ılıman iklimlerde pek yaygın olmasa da, tropikal ve subtropikal ülkelerde yaygın görülmektedir. Her sene 290 milyon insan sıtma kapar ve 400.000’den fazlası bu hastalıktan dolayı ölür.
Sıtma enfeksiyonunu azaltmak için önleyici ilaçlar ve böcek ilaçlı cibinliklerin kullanılması gibi bazı uygulamalar bulunmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü, yüksek sıtma vakaları görülen ülkelerde yaşayan çocuklar için sıtma aşısı önermektedir.
Koruyucu kıyafetler, cibinlikler ve böcek ilaçları seyahatler sırasında sizi koruyabilirler. Ayrıca önleyici ilaçları yüksek riskli bölgelere gitmeden önce, gidince ve döndükten sonra da kullanabilirsiniz. Pek çok sıtma paraziti hastalığı tedavi etmek için kullanılan yaygın ilaçlara direnç kazanmıştır.
Sıtma Belirtileri
Sıtmanın işaret ve belirtileri arasında şunlar bulunabilirler:
- Ateş
- Üşüme
- Genel rahatsızlık hissi
- Baş ağrısı
- Bulantı ve kusma
- İshal
- Karın ağrısı
- Kas ve eklem ağrıları
- Yorgunluk
- Hızlı nefes alma
- Hızlı kalp ritmi
- Öksürük
Sıtma sahibi bazı insanlarda sıtma nöbeti görülür. Bu nöbet genelde üşüme ve titreme ile ortaya çıkar, ateş ile devam eder, terleme ile sona erer ve normal sıcaklığa dönülür.
Sıtmanın işaret ve belirtileri genelde enfekte sivrisinek tarafından ısırıldıktan bir kaç hafta sonra ortaya çıkar. Ancak bazı sıtma parazitleri bedende bir yıla kadar kuluçkada kalabilirler.
Ne Zaman Doktora Görünmeli?
Eğer sıtma riski bulunan yerlere seyahat ediyorsanız ve oradayken veya döndükten sonra ateşiniz olursa doktorunuzla görüşün. Eğer ağır belirtileriniz varsa acil yardım alın.
Sıtmanın Sebepleri
Sıtma tek hücreli bir parazit olan genus plasmodiumdan kaynaklanır. Bu parazit insanlara genellikle sivrisinek ısırıkları ile geçer.
Sivrisinek bulaşma süreci:
- Sivrisinek sıtma olan birisini ısırarak enfekte hale gelir.
- Eğer bu sivrisinek sizi ısıracak olursa, sıtma parazitini size geçirir.
- Parazit bedeninize girdiğinde, karaciğerinize ulaşır ve bazı türleri bir yıla kadar beden içerisinde saklanabilir.
- Parazitler olgunlaştıklarında, karaciğeri terkederler ve alyuvar hücrelerinize girerler. Bu noktada genelde sıtma belirtileri ortaya çıkar.
- Enfekte olmamış bir sivrisinek bu aşamada sizi ısırırsa, sizin parazitleriniz ile enfekte olur ve onları başka insanlara yayabilir.
Diğer Bulaşma Türleri
Sıtma kaynağı olan parazitler alyuvar hücrelerini etkiledikleri için, enfekte kana maruz kalanlara da bulaşabilir. Bu kişiler arasında şunlar var:
- Anneden doğmamış çocuğa geçebilir
- Kan nakli ile geçebilir
- İğne paylaşımı ile geçebilir
Risk Faktörleri
Sıtmanın en büyük risk faktörü, hastalığın yaygın olduğu yerlere seyahat etmektir. Buna aşağıdaki gibi tropik ve subtropik yerler dahildir:
- Sahra altı Afrika
- Güney ve Güneydoğu Asya
- Pasifik Adaları
- Orta Amerika ve kuzey Güney Amerika
Risk düzeyi yerel sıtma kontrolüne, mevsimsel sıtma oranı değişimlerine ve sinek ısırıklarını önlemek için aldığınız önlemlere bağlıdır.
Daha Ağır Hastalık Riski
Bu hastalığın ciddi şekilde tehdit ettiği insan grupları şu şekildedir:
- Küçük çocuklar ve bebekler
- Yaşlı yetişkinler
- Sıtma olmayan yerlerden gelen yolcular
- Hamile kadınlar ve onların doğmamış çocukları
Sıtma oranlarının yüksek olduğu pek çok ülkede bu problem önleyici önlemlerin yetersiz olmaları, tıbbi bakımın ve bilgi düzeyinin düşük olması nedeniyle daha kötü hale gelir.
Bağışıklık Azalabilir
Sıtma olan bölgelerde yaşayan insanlar kısmi bağışıklık elde edebilecek kadar hastalığa maruz kalabilirler ve bu da sıtma belirtilerinde hafiflemeye sebep olur. Ancak bu kısmi bağışıklık artık parazite maruz kalmadığınız yerlere gidecek olursanız ortadan kalkabilir.
Sıtma Komplikasyonları
Sıtma özellikle de Afrika’da yaygın olan plasmodium türlerinden kaynaklanırsa ölümcül olabilir. Dünya Sağlık Örgütü tüm sıtma ölümlerinin %94’ünün Afrika’da genelde 5 yaş altı çocuklarda oluştuğunu belirtiyor.
Sıtma ölümleri genelde aşağıdaki bir veya birden fazla ciddi komplikasyonla bağlantılıdır:
- Serebral sıtma: Eğer parazit dolu kan hücreleri beyindeki küçük damarlara ulaşır ve tıkarlarsa, beyinde şişme ve beyin hasarı ortaya çıkabilir. Koma ve nöbetlere sebep olabilir.
- Nefes problemleri: Akciğerlerde biriken sıvılar nefes almayı zorlaştırabilirler.
- Organ iflası: Sıtma böbrek ve karaciğere hasar verebilir, dalağın yırtılmasına sebep olabilir. Bu rahatsızlıklar hayati tehlike oluştururlar.
- Anemi: Sıtma yeterince alyuvara sahip olmanızı engelleyebilir ve dokuların oksijensiz kalmasına yol açabilir.
- Düşük kan şekeri: Sıtmanın ağır formları ve ayrıca bazı sıtma ilaçları kan şekerinde düşmeye sebep olabilirler. Çok düşük kan şekeri koma ve ölüme yol açabilir.
Sıtma Tekrar Edebilir
Bazı sıtma parazitleri, özellikle de hafif hastalık geçirmenize sebep olanları, yıllar boyunca devam edebilir ve tekrar edebilirler.
Sıtma Nasıl Önlenebilir?
Eğer sıtmanın yaygın olduğu bir bölgeye seyahat ediyorsanız, sivrisinek ısırıklarından kaçınmak için adımlar atın. Sivrisinekler genelde gece aktiftirler. Ayrıca şunları uygulayabilirsiniz:
- Cildinizi kapatın: Pantolon ve uzun kollu gömlek giyin. Pantolonu çorabınıza, gömleği kemerinize sokun.
- Sinek kovucu sürün: Bazı deriye sürülebilen sinek kovucu ürünler sivrisineklerden korunmanıza yardımcı olabilirler.
- Kıyafetlerinize kovucu uygulayın: Permethrin içeren spreyleri kıyafetlere sıkması uygundur.
- Cibinlik altında uyuyun: Cibinlikler, özellikle de permethrin gibi ilaçlara sahip olanları, uyurken sivrisineklerin sizi ısırmalarına engel olurlar.
Önleyici İlaçlar
Eğer sıtmanın yaygın olduğu bir yere gidiyorsanız, bir kaç ay öncesinden ilaç almanız gerekip gerekmediğini doktorunuza sorun. Genel olarak sıtmaya karşı koruma sağlayan ilaçlar ile tedavisinde kullanılanlar aynıdırlar. Hangi ilacı hangi dozda alacağınız gideceğiniz yere ve süresine bağlıdır.
Aşısı Var mı?
Dünya Sağlık Örgütü, sıtma vakalarının çok olduğu ülkelerde çocuklar için sıtma aşısı öneriyor. Araştırmacılar bu aşıların verimliliği konusunda araştırmalarına devam ediyorlar.
