İnsan bedeninde 12 tane kafatası siniri vardır. Bunlar çiftler halindedirler ve beynin bedenin diğer kısımları ile bağlantı kurmasına yardımcı olurlar.
Bazıları duyusal bilgiler gönderirler. Örneğin kokulara, görülenlere, tatlara ve seslere dair bilgileri beyne gönderirler. Bu sinirlerin işlevi duyusaldır. Diğer kafatası sinirleri ise çeşitli kasların hareketlerini ve belli bezlerin işlevlerini düzenlerler. Bunlara motor işlevler adı verilir.
Bazı kafatası sinirlerinin ya duyusal ya da motor işlevleri vardır ancak bazılarında her ikisi de vardır. Vagus siniri böyle bir sinirdir.
Vagus Siniri Neleri Etkiler?
Vagus siniri pnömogastrik sinir olarak da adlandırılır ve aşağıdakiler gibi çeşitli iç organların işlevlerinden sorumludur:
- sindirim
- kalp ritmi
- nefes alma
- kalp damar aktiviteleri
- öksürme, hapşurma, yutkunma ve kusma gibi refleks eylemleri
İnsanların nefes ve sindirim gibi bilinçsiz yaptıkları şeyleri kontrol eden otonom sinir sisteminde rol oynar.
Aynı zamanda bağırsak ile beyin arasında bağlantı kurabilir. Son yıllarda uzmanlar bu bağlantı üzerine çalışarak obezite ve depresyon gibi rahatsızlıklar ile arasında bir ilişki arıyorlar.
Vagus Sinirinin Anatomisi ve İşlevi
Vagus kelimesi latincede dolaşmak anlamına gelir. Bu doğru bir isimdir çünkü vagus siniri en uzun kafatası siniridir. Beyin kökünden kolona kadar ilerler.
Vagus sinirinin duyusal işlevleri iki bileşene ayrılır:
- Somatik bileşenler: Bunlar ten ve kaslarda hissedilenlerdir.
- Dahili bileşenler: Bunlar bedendeki organlarda hissedilenlerdir.
Vagus sinirinin duyusal işlevleri arasında şunlar vardır:
- Kulağın arkasındaki deriden, kulak kanalının dış kısmından ve boğazın belli kısımlarından somatik hislerin bilgisini alırlar
- Gırtlak, yemek borusu, akciğerler, nefes borusu, kalp ve sindirim sisteminin çoğu kısmından dahili bilgileri alır
- Dilin kök kısmına yakın tat hissinde küçük bir rol oynar
Vagus sinirinin motor işlevleri arasında şunlar var:
- Yutak, gırtlak ve yumuşak damaktaki kasların uyarımı
- Kalp ritminde yavaşlamaya yardımcı olan kalp kaslarını uyarmak
- Sindirim sistemindeki istemsiz kasılmaları uyarmak
Vagus Siniri Testi
Vagus sinirini test etmek için doktor öğürme refleksini kontrol edebilir. Muayenenin bu kısmında doktor bir pamuğu boğazın her iki tarafını da gıdıklamak için kullanır. Bu kişinin öğürmesine sebep olmalıdır.
Eğer öğürme olmazsa, bu durum vagus sinirinde bir sorun olabileceği anlamına gelir ve bu da beyin kökü işlevlerinde bir probleme işaret eder.
Doktorlar kalp damar hastalıklarını incelerken de vagal sinir işlevlerini değerlendirebilirler. Vagal sinirin hasar görmesi kalp damar sisteminde problemlere yol açabilir.
Kalp ritmini, tansiyonu ve kalp damar sisteminin spora verdiği tepkiyi ölçmek de vagus sinirinin kalp damar sistemi ile birlikte nasıl çalıştığını gösterebilir.
Vagus Siniri Problemleri
Sinir Hasarı
Vagus sinirinin hasar görmesi, bu sinirin çok uzun olması ve pek çok bölgeyi etkilemesinden dolayı çeşitli belirtilerin ortaya çıkmasına yol açabilir.
Vagus sinir hasarının potansiyel belirtileri şöyle:
- konuşma zorluğu
- ses kaybı veya değişimi
- yutkunma zorluğu
- öğürme refleksinin kaybı
- düşük tansiyon
- yavaş kalp ritmi
- sindirim süreçlerinde değişim
- bulantı veya kusma
- karın şişkinliği veya ağrısı
- nefes problemleri veya kalp hastalıkları olan insanlarda depresyon ve anksiyete
Belirtiler sinirin hangi kısmının hasar gördüğüne göre değişkenlik gösterebilirler.
Gastroparezi (Mide Felci)
Uzmanlar vagus sinirinin hasar görmesinin mide felci adı verilen rahatsızlığa sebep olabileceğini belirtiyorlar. Bu rahatsızlık sindirim sistemindeki istemsiz kasılmaları etkiler ve bu da midenin doğru şekilde boşalmasına engel olur.
Gastroparezinin belirtileri arasında şunlar var:
- bulantı ve kusma, özellikle de yemekten saatler sonra sindirilmemiş gıdalar kusmak
- iştah kaybı veya yemeğe başlayıp hemen doyma
- reflü
- karın ağrısı ve şişkinlik
- açıklanamayan kilo kaybı
- kan şekerinde dalgalanmalar
Bazı insanlar vagus sinirinin bir kısmının alındığı vagotomi operasyonunun ardından gastroparezi geliştirirler.
2020 yılında bilinmeyen sebeplerle hafif-orta şiddette mide felcine sahip olan insanlarda vagus siniri uyarımının etkilerine göz atılmış. 4 haftanın ardından belirtilerde iyileşme görülmüş.
Vazovagal Senkop
Vagus siniri kalpteki bazı kasları uyararak kalp ritmini yavaşlatır. Fazla tepki verdiğinde kalp ritmi ve tansiyonda ani düşüş meydana gelir ve bu da bayılma ile sonuçlanır. Buna vazovagal senkop adı verilir.
Bunu tetikleyebilen faktörler arasında hamilelik, duygusal stres ve ağrı vardır ancak açık bir sebebi yoktur.
Bu tip bir bayılmayla birlikte şunlar da görülebilirler:
- ısınma
- bulantı
- tünel görüş
- kulaklarda çınlama
- aşırı terleme
- tansiyonda düşme
- yavaş veya düzensiz kalp ritmi
Eğer bayılma yaşarsanız, başka potansiyel sebepleri elemek için doktora görünmeniz iyi olur. Doktor önlemek için bol sıvı alımını veya hızlıca ayağa kalkmaktan kaçınmayı isteyebilir.
Vagus Sinir Uyarımı
Vagus sinir uyarımında bedene elektrik sinyalleri göndererek siniri uyaran bir cihaz kullanılır. Başka tedavilere tepki vermeyen bazı epilepsi ve depresyon vakalarında kullanımı yaygındır.
Uzmanlar vagus sinirinin depresyon, metabolik hastalıklar ve kalp hastalıkları ile bağlantısının olabileceğine inanıyorlar. Eğer araştırmalar bunu onaylarlarsa, vagus sinir uyarımı çeşitli sağlık problemlerine yardımcı olabilir.
Bu uygulamada göğüste deri altına bir cihaz yerleştirilir ve bir kablo sol vagus sinirine bağlanır. Cihaz aktif hale geldiğinde, vagus sinirinden beyin köküne sinyal gönderir ve bu da beyne ulaşır.
Cihazı genelde bir sinir hastalıkları uzmanı ayarlar ancak bazen insanların cihazı kendilerinin kontrol etmelerine olanak tanıyan bir uygulama da yapılır.
Gelecekte multipl skleroz, posterior otoimmün üveit, Alzheimer hastalığı gibi rahatsızlıklara karşı kullanılması hedefleniyor.
Araştırmalar ve Diğer Bilgiler
Uzmanlar vagus siniri hakkında daha fazla bilgi edinmek istiyorlar çünkü çeşitli sağlık problemlerine dair ipuçları taşıyabilir.
Ruh Sağlığı
Eğer vagus siniri uyarımı depresyonun kontrol altına alınmasına yardımcı olabildiğinden insanlar ruh sağlığını iyileştirmek için onun uyarımına dair araştırmalar yapıyorlar. Bu uyarım teknikleri arasında şunlar var:
- diyafram nefes teknikleri
- soğuk suya dalma
- uyarıcı cihazlar kullanma
- biyogeridönüşüm
- yoga
Vagus sinir tepkisi yaşla azalır. Güçlü bir vagus siniri tonuna sahip olan insanlar stresli bir olayın ardından daha kolay rahatlarlar ve bedenleri inflamasyon ile sindirim problemlerini daha kolay yönetebilir. Ayrıca kan şekeri yönetiminde daha verimli olabilirler.
Ancak bu cihazların ve tekniklerin herkes için güvenli ve etkili olduklarını gösteren bilimsel bir kanıt yok. Bu nedenle yeni bir tedaviye başlamadan önce her zaman doktorunuzla konuşun çünkü size uygun olmayabilir.
Romatoid Artrit
Vagus siniri uyarımının eklemlerde ağrı ve şişkinliğe yol açabilen, ayrıca bedende başka belirtiler de verebilen inflamatuvar bir rahatsızlık olan romatoid artritin şiddetinde azalma sağlayabildiğine dair bazı kanıtlar var.
2021 yılında araştırmacılar romatoid artrit sahibi olan 30 insan üzerinde vagus sinir uyarımı cihazını 12 hafta boyunca kullanmışlar. Bedende inflamasyon işareti olan DAS28-CRP düzeylerinde klinik olarak anlamlı bir azalma yaşanmış.
Umut verici olsa da bu konuda daha fazla araştırma gerektiği de aşikar.
Sonuç Olarak
Vagus siniri pek çok bedensel işlevde rol oynar ve beyin ile bağırsaklar arasında bir bağlantı oluşturabilir. Vagus sinirine odaklanan tedavilerin epilepsi ve depresyona sahip olanlarda destekleyici olabildikleri görülmüştür.
Bazı uzmanlar diyabet, obezite, kalp hastalıkları ve diğer inflamatuvar süreçler içeren hastalıklarda vagus sinirinin önemini görmek için daha fazla araştırma gerektiğini belirtiyorlar.
