Kolesterol bir lipid türüdür. Balmumu gibi, yağ benzeri bir maddedir ve karaciğer onu doğal yollardan üretir. Yeni hücrelerin, belli hormonların ve D vitamininin oluşumu için çok önemlidir.

Kolesterol suda çözünmez ve böylece kanınızda kendi kendine yolculuk edemez. Kolesterolün taşınmasına yardımcı olmak için karaciğer lipoproteinler üretir.

Lipoproteinler yağ ve proteinlerden oluşan parçacıklardır. Kolesterol ve trigliseritleri kan akışı içinde taşırlar. Lipoproteinlerin iki temel formu düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) ve yüksek yoğunluklu lipoproteindir (HDL).

Eğer kanınızda çok fazla LDL kolesterol olursa, buna yüksek kolesterol denilir. Tedavi edilmezse yüksek kolesterol kalp krizi ve inme dahil olmak üzere pek çok sağlık problemine yol açar.

Yüksek kolesterol genelde belirti vermez. Bu nedenle kolesterol düzeylerinin düzenli olarak kontrol edilmesi önemlidir.

LDL Kolesterol veya Kötü Kolesterol

LDL genelde kötü kolesterol olarak da adlandırılır. Damarlarınıza kolesterol taşır. Eğer LDL kolesterolünüz çok yüksekse, bu damar duvarlarında birikim yapabilir.

Bu birikime kolesterol plakları adı verilir. Bu plaklar damarlarınızı daraltabilir, kan akışınızı sınırlandırabilir ve kan pıhtısı riskinizi arttırırlar. Eğer pıhtı kalbinizde veya beyninizde bir damarı tıkarsa, kalp krizi veya felce yol açabilir.

ABD’deki Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri, ABD’deki yetişkinlerin üçte birinden fazlasında yüksek kolesterol olduğunu belirtiyor.

HDL Kolesterol veya İyi Kolesterol

HDL kolesterole bazen iyi kolesterol de denir. LDL kolesterolün karaciğere dönerek bedende yok edilmesine yardımcı olur. Böylece damarlarda kolesterol plaklarının birikimi engellenir.

Sağlıklı düzeyde HDL kolesterolünüz olduğunda bu pıhtı, kalp krizi ve felç riskinizi azaltır.

Trigliseritler, Farklı Bir Lipid Türü

Trigliseritler de farklı bir lipid türüler. Kolesterolden farklılar. Beden kolesterolü hücre ve hormon yapımında kullanırken, trigliseritleri bir enerji kaynağı olarak kullanır.

Bedeninizin hemen kullanabileceğinden fazla kalori aldığınızda, beden bunu trigliseritlere dönüştürür. Trigliseritler ise yağ hücrelerinde depolanırlar. Ayrıca trigliseritlerin kan akışında dolaşabilmeleri için lipoproteinler kullanılırlar.

Eğer düzenli olarak bedeninizin kullanabileceğinden fazla kalori alıyorsanız, trigliserit düzeyleriniz yüksek çıkar. Bu da kalp hastalıkları ve inme gibi çeşitli sağlık problemlerinin riskini arttırır.

Doktor trigliserit ve kolesterol düzeylerinizin ölçümü için basit bir kan testi yapar.

Kolesterol Seviyesinin Kontrol Edilmesi

20 yaşınızın üzerindeyseniz, Amerikan Kalp Derneği kolesterol düzeylerinin her 4-6 yılda bir kontrol edilmesini öneriyor. Eğer yüksek kolesterol geçmişiniz varsa veya kardiyovasküler hastalıklar için risk faktörleriniz mevcutsa, doktor daha sık aralıklarla kontrole gelmenizi de isteyebilir.

Doktor toplam kolesterol düzeyinizin ölçümü için lipid panel kullanır ve bu sırada LDL, HDL ve trigliseritleriniz ölçülür. Toplam kolesterol kandaki toplam kolesterolü verir ve bu LDL ve HDL’nin toplamı anlamına gelir.

Eğer toplam kolesterol veya LDL kolesterol çok yüksekse, doktor yüksek kolesterol tanısı koyacaktır. Yüksek kolesterol özellikle LDL çok yüksekse ve HDL çok düşükse tehlikeli hale gelir.

İpuçları

  • Gıda etiketlerindeki doymuş ve trans yağ miktarına, ayrıca şeker ilavelerine dikkat edin. Bunları ne kadar az tüketirseniz o kadar iyi olur. Günlük kalorilerinizin %10’undan fazlası doymuş yağlar ve şeker ilavelerinden gelmemeli.
  • Yeterince kolesterol yeme konusunda endişe etmeyin. Beden tüketmeseniz bile onu yeterince üretir.
  • Daha fazla sağlıklı, doymamış yağlar tüketin. Yemek yaparken tereyağı yerine sızma zeytinyağı kullanın, yağsız et alın, kızartma ve işlenmiş atıştırmalıklar yerine kuruyemiş ve çekirdekleri tüketin.

Normal Kolesterol Düzeylerine Dair Güncel Rehberler

Bedeninizin doğru fonksiyon göstermesi için LDL de dahil olmak üzere biraz kolesterole ihtiyacı vardır. Ancak LDL düzeyleri çok fazlaysa, bu ciddi sağlık problemleri riskini arttırır.

2013’te Amerikan Kardiyologlar Koleji ve Amerikan Kalp Derneği, yüksek kolesterol tedavisi için yeni bir rehber yayınladı.

Bu değişimden önce doktorlar kolesterolü kolesterol düzeyleri tablosuna göre yönetmeye çalışıyorlardı. Doktor toplam kolesterolünüzü, HDL ve LDL kolesterol düzeylerinizi ölçerdi. Sonrasında ortaya çıkan değerleri tablo ile karşılaştırır ve buna göre kolesterolü azaltan ilaçlar verirdi.

Yeni rehberlere göre kolesterol düzeylerinize ek olarak tedavi önerilerinde diğer kalp hastalıklarına dair risk faktörleriniz de dikkate alınıyorlar. Bu risk faktörleri arasında şeker hastalığı ve kalp krizi, inme gibi kardiyak olaylar için 10 yıllık tahmini riskiniz de bulunuyor. Yani normal kolesterol düzeyleriniz kalp hastalığı risk faktörlerinize bağlı olarak değişim gösteriyor.

Bu yeni rehbere göre kalp hastalığı için risk faktörünüz yoksa, doktor LDL’niz 189 mg/dL’den yüksekse tedavi planı oluşturmalı. Kişisel kolesterol önerileriniz için doktorunuzla görüşün.

Kolesterol Düzeyleri Tablosu

Yukarıda belirtilen yüksek kolesterol için tedavi rehberi değişimleri ile kolesterol tablosu artık doktorlar için yetişkinlerde kolesterol yönetimi için en iyi yöntem olarak kabul edilmiyor.

Ancak ortalama çocuklar ve ergenler için ABD’deki Ulusal Kalp, Akciğer ve Kan Enstitüsü, kolesterol düzeylerini şöyle tanımlıyor:

Toplam Kolesterol

HDL Kolesterol

LDL Kolesterol

Kabul Edilebilir

170’ten düşük

145’ten yüksek

110’dan düşük

Sınırda

170-199

40-45

110-129

Yüksek

200 ve üzeri

–

130’dan yüksek

Düşük

–

40’tan düşük

–

Yüksek Kolesterol Belirtileri

Çoğu vakada yüksek kolesterol sessiz bir problemdir. Genelde pek belirti vermez. Pek çok insan kalp krizi ve inme gibi ciddi komplikasyonlar ortaya çıkana kadar yüksek kolesterolünün olduğunun farkında değildir.

Bu nedenle düzenli kolesterol görüntülemesi önemlidir. Eğer 20 yaşınızın üzerindeyseniz, doktorunuza rutin kolesterol kontrolü için danışabilirsiniz.

Yüksek Kolesterolün Sebepleri

Kolesterolü, doymuş yağları ve trans yağları yüksek çok fazla gıda tüketmek, yüksek kolesterol geliştirme riskinizi arttırır. Diğer yaşam tarzı faktörleri de yüksek kolesterole katkıda bulunur. Bunlar arasında hareketsizlik ve sigara içmek bulunuyor.

Genetiğiniz de yüksek kolesterol geliştirme ihtimalinizi etkiler. Genler ebeveynlerden çocuklara geçerler. Bedeninizdeki belli genler kolesterol ve yağların nasıl işleneceğini belirlerler. Eğer ebeveynlerinizde yüksek kolesterol varsa, sizde de olma riski yüksek.

Nadiren de olsa yüksek kolesterol ırsi hiperkolesterolemiden kaynaklanabilir. Bu genetik bozuklukta beden LDL’yi yok edemez. Bu rahatsızlığa sahip bireylerin çoğunda toplam kolesterol düzeylerinin 300 mg/dL’den fazla, LDL’nin ise 200 mg/dL’den fazla olduğu belirtiliyor.

Diyabet ve hipotiroid gibi diğer sağlık problemleri de yüksek kolesterol ve alakalı komplikasyonların riskini arttırabilirler.

Yüksek Kolesterol Risk Faktörleri

Eğer şu şartlar varsa yüksek kolesterol geliştirme riskiniz olabilir:

  • aşırı kilolu ve obez olmak
  • sağlıksız beslenmek
  • düzenli spor yapmamak
  • tütün ürünleri tüketmek
  • aile geçmişinde yüksek kolesterol olması
  • şeker hastalığı, böbrek hastalığı ve hipotiroid sahibi olmak

Tüm yaşlardan, cinsiyetlerden ve etnik kökenlerden insanlarda yüksek kolesterol olabilir.

Yüksek Kolesterolün Komplikasyonları

Eğer tedavi edilmezse, yüksek kolesterol damarlarda plak birikimine sebep olur. Zamanla bu plaklar damarları daraltırlar. Buna atheroskleroz adı verilir.

Atheroskleroz ciddi bir rahatsızlıktır. Damarlarınızdaki kanın akışını sınırlandırabilir. Ayrıca tehlikeli kan pıhtıları geliştirme riskinizi de arttırır.

Atheroskleroz pek çok hayati tehlike oluşturan komplikasyona yol açabilir:

  • inme
  • kalp krizi
  • anjina (göğüs ağrısı)
  • yüksek tansiyon
  • periferik damar hastalığı
  • kronik böbrek hastalığı

Yüksek kolesterol safra dengesizliği de yaratabilir ve safra taşı riskini arttırır.

Yüksek Kolesterol Tanısı Nasıl Konur?

Kolesterol düzeylerinizin ölçümü için doktor basit bir kan testi kullanır. Buna lipid panel adı verilir. Bu test ile toplam kolesterol, LDL kolesterol ve HDL kolesterol ile trigliserit düzeyleriniz tespit edilebilir.

Testi sonuçlandırmak için doktor veya diğer sağlık personelleri kanınızdan örnek alırlar. Bu numune daha sonra analiz için laboratuvara gönderilir. Test sonuçları ortaya çıktıklarında, kolesterol ve trigliserit düzeyleriniz yüksekse size haber verirler.

Bu teste hazırlamak için doktor 12 saat öncesinden yeme ve içmeyi bırakmanızı isteyebilir.

Kolesterol Nasıl Düşürülür?

 

Yüksek kolesterolünüz varsa, doktor düşürmek için yaşam tarzı değişimleri önerebilir. Örneğin beslenmenizde, spor alışkanlıklarınızda ve günlük rutininizin diğer aşamalarında değişimler önerebilir. Eğer tütün ürünleri tüketiyorsanız bırakmanız önerilir.

Doktor ayrıca kolesterolü düşürmek için ilaç ve başka tedaviler de önerebilir. Bazen daha iyi bakım için sizi bir uzmana yönlendirebilir.

Beslenme ile Kolesterolü Düşürmek

Sağlıklı kolesterol düzeylerine ulaşmak ve onu korumak için, doktor beslenmenizde değişiklikler önerebilir.

Örneğin size şunları önerebilir:

  • kolesterol, doymuş yağ ve trans yağlar bakımından zengin gıdaların alımını sınırlandırma
  • tavuk, balık ve baklagiller gibi yağsız protein kaynaklarının seçimi
  • meyve, sebze ve tam tahıllar gibi bol lifli gıdaların tüketimi
  • kızartmalar yerine fırında, haşlanmış, ızgara ve kavrulmuş gıdaların tüketimi
  • fast food ve çöp gıdalardan kaçınma

Kolesterol, doymuş yağlar ve trans yağlar bakımından zengin gıdalar şöyle:

  • kırmızı et, sakatat, yumurta sarısı, yüksek yağlı süt ürünleri
  • kakao yağı, palm yağı ve hindistan cevizi yağı ile hazırlanmış işlenmiş gıdalar
  • patates cipsi, soğan halkası ve tavuk kızartması gibi kızartma gıdalar
  • bazı kurabiyeler gibi belli hamurişleri

Balık ve omega-3 yağ asitleri içeren diğer gıdaları tüketmek LDL düzeylerini aşağı çekmeye yardımcı olabilir. Örneğin somon, uskumru ve ringa balığı zengin omega-3 kaynakları arasındalar. Ceviz, badem, keten tohumu ve avokadoda da omega-3 yağları bulunurlar.

Kaçınılması Gereken Yüksek Kolesterollü Gıdalar Nelerdir?

Kolesterol et, yumurta ve süt gibi hayvansal ürünlerde bulunur. Yüksek kolesterol tedavisi için doktor yüksek kolesterollü gıdaların alımını sınırlanmanızı isteyebilir.

Örneğin aşağıdaki ürünlerde yüksek kolesterol düzeyi vardır:

  • yağlı kırmızı etler
  • karaciğer ve diğer sakatatlar
  • yumurta, özellikle de sarısı
  • yüksek yağlı süt ürünleri, örneğin tam yağlı peynir, süt, dondurma ve tereyağı

Doktorun önerilerine bağlı olmak üzere bu gıdaların tüketiminde ölçülü olmanız gerekebilir.

Kolesterol İlaçları

Bazı vakalarda doktor kolesterolün düşürülmesi için ilaçlar yazabilir.

Statinler yüksek kolesterol için en yaygın şekilde yazılan ilaçlar arasındalar. Karaciğerin daha fazla kolesterol üretmesine engel olurlar.

Statinlerin örnekleri şöyle:

  • atorvastatin
  • fluvastatin
  • rosuvastatin
  • simvastatin

Doktor ayrıca yüksek kolesterol için şu diğer ilaçları da yazabilir:

  • niacin
  • colesevalam, colestipol veya cholestyramine gibi safra asidi rezinleri
  • kolesterol emilim engelleyiciler, örneğin ezetimibe

Bazı ürünler bedenin gıdalardan gelen kolesterolün emilimini azaltmaya yardımcı olmak için ilaç kombinasyonlarına sahip olurlar ve ayrıca karaciğerin kolesterol üretimini azaltırlar. Örnekleri arasında ezetimibe ve simvastatin bulunuyor.

Kolesterolü Doğal Yollardan Düşürmek

Bazı vakalarda kolesterol düzeylerini ilaç almadan düşürebilirsiniz. Örneğin besleyici bir beslenme düzeni, düzenli spor ve tütün ürünlerinden kaçınmak mümkün.

Bazı insanlar belli bitkisel ve besin takviyelerinin kolesterol düzeylerini düşürdüğünü iddia ediyorlar. Bu iddialara konu olan bazı ürünler şöyle:

  • sarımsak
  • alıç
  • talus
  • kırmızı maya pirinci
  • bitkisel sterol ve stanol takviyeleri
  • yulaf kepeği, yulaf ezmesi ve tam yulafta bulunur
  • psilyum
  • öğütülmüş keten tohumu

Ancak bu konudaki kanıtlar biraz değişiklik gösteriyorlar. Ayrıca Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi de bu ürünlerin yüksek kolesterol için kullanımını onaylamış değil. Rahatsızlığa yardımcı olup olmadıklarını görmek için daha fazla araştırma gerekli.

Herhangi bir bitkisel veya besin takviyesi almadan önce daima doktorunuzla konuşun. Bazen aldığınız başka ilaçlar ile etkileşime girebilirler.

Yüksek Kolesterol Nasıl Önlenir?

Yüksek kolesterol için genetik risk faktörlerini kontrol etmek mümkün değil. Ancak yaşam tarzı faktörlerini değiştirmek mümkün.

Yüksek kolesterol geliştirme riskinizi düşürmek için şunları yapabilirsiniz:

  • Kolesterol ve hayvansal yağları düşük, lif değeri yüksek bir beslenme
  • Aşırı alkol tüketiminden kaçınma
  • Sağlıklı bir kiloyu koruma
  • Düzenli spor
  • Sigara içmemek

Ayrıca rutin kolesterol testi için doktorun önerilerini takip etmelisiniz. Eğer yüksek kolesterol ve koroner kalp hastalığı riskiniz varsa, muhtemelen kolesterolünüzün düzenli olarak kontrol edilmesini isteyecektir.

Sonuç Olarak

Tedavi edilmezse yüksek kolesterol ciddi sağlık problemlerine ve hatta ölüme sebep olabilir. Ancak tedavi ile rahatsızlığın yönetimi mümkün olabilir ve pek çok vakada komplikasyonlar önlenebilirler.

Yüksek kolesterolünüz olup olmadığını öğrenmek isterseniz doktorunuzdan test isteyebilirsiniz. Eğer yüksek kolesterol tanısı koyarlarsa tedavi seçeneklerinizi sorabilirsiniz.

Yüksek kolesterol için komplikasyon riskinizi azaltmak için sağlıklı yaşam tarzı alışkanlıklarına sahip olmalı ve doktorun tedavi planını takip etmelisiniz. Dengeli beslenme, düzenli spor ve tütün ürünlerinden kaçınmak kolesterol düzeylerinizin iyi düzeyde korunmasına yardımcı olur. Ayrıca yüksek kolesterol kaynaklı komplikasyonların riskini de azaltmaya yardımcı olurlar.