Sınavlar için sık sık tekrar yapmanın, kesintisiz yoğunlaşma sürelerinin önemli bilgi parçalarını daha iyi hatırlamanıza yardımcı olabileceği söylenebilir. Gerçekten de pek çok öğrenci, sınavdan hemen önce yoğun bir revizyon gerçekleştiren “sıkıştırma” dönemlerine girerler; gerekli temel bilgiler ve rakamların sınav günü için daha akılda kalabilir olduğu inancıyla.

Bununla birlikte, yaygın olarak söylenen alışılmış inancın aksine; psikolojik bir çalışmada yapılan bir gözlem bunun aksini buldu. Artık Zeigarnik etkisi olarak bilinen olgu, odak gerektiren bir görev sırasında kesintinin, kişinin daha sonra onu hatırlama yeteneğini azaltmak yerine, aslında iyileştirebileceğini bulundu. Bu beklenmedik etki, öğrenmek ve önemli bilgileri hatırlamak için kullanabileceğimiz tekniklerden biri olabilir.

Zeigarnik Etkisi’nin Keşfi

Litvanyalı psikolog Bluma Zeigarnik, 1927’de hafıza işlemesi üzerindeki kesintinin etkisini gözlemledi. Profesörü Kurt Lewin, Berlin Üniversitesi’nde okurken, bir kafede garsonların eksik sekmeleri daha önce verimli bir şekilde hatırladığını kaydetti. Bu, bir görevin tamamlanmasının unutulmasına neden olabileceğini ve misafirlerin yemeklerini henüz bitirmediği bir masaya servis yapmak gibi eksik görevlerin, garsonun görevini hatırlamasına yardım ettiğini gösteriyor gibi görünüyordu.

Zeigarnik, bu hipotezi deneysel bir ortamda test etmeye karar verdi ve bulgularını “Bitmiş ve Bitmemiş Görevler” başlığı altında 1927’de yayınladı. Denemede, her katılımcının bir bulmaca çözmek gibi bir dizi ayrı görevleri tamamlamasını istedi. Görevleri boyunca katılımcıların ortalama yarısı kadarı, deney denetçisi tarafından kasıtlı olarak kesintiye uğratıldı; diğerlerine ise görevlerini kesintisiz olarak tamamlama izni verildi.

Denemeyi takiben Zeigarnik, her katılımcıyla, denediği her görevin ayrıntılarını hatırlatmalarını istemek üzere röportaj yaptı. Sonuçlar şaşırtıcıydı, çünkü Lewin’in; garsonların hafıza tutma konusundaki kesintinin etkisini ilk gözlemlediği sonuçlar doğruydu.

Zeigarnik’in ilk bulguları, katılımcıların kesilen görevlerin ayrıntılarını, rahatsız edilmemişlerin tamamlayabildiklerinden % 90 daha iyi hatırlayabildiklerini ortaya koydu. (Zeigarnik, 1927)
Bu sonuçlar, bir görevi tamamlama arzusunun; bir görev tamamlanıncaya kadar o kişinin belleğinde kalmasına neden olabileceğini ve tamamlanmanın gerçekleşmesiyle unutma sürecinin başladığını ileri sürmektedir.

Doğruysa, bu; hafıza fonksiyonu konusundaki anlayışımızı destekliyor; bilginin aktif provası bilgiyi taze tutmaya devam ediyor, ancak prova yapılmayan bilgilerin unutulma olasılığı daha yüksek.

Zeigarnik Etkisi Uygulamaları

Zeigarnik etkisi, modern dünyanın birçok alanında kullanılmaktadır. Endüstri tarafında biraz farklılık gösterebilir ancak temel ilkeler aynı kalır:

• İlgi uyandırıcı bir olayı başlatmak veya dikkati çekmek.
• İnsanlara bir şekilde katılmalarına izin vermek.
• Bilişsel gerilim yaratmak için olayı ertelemek veya durdurmak.
• Katılımcıları, karara geri dönmeleri için davet etmek.

Zeigarnik konseptinin genel uygulamalarını özellikle şu alanlarda görebilirsiniz:

• Haber endüstrisinde efsanevi başlıkların veya teaserların oluşturulması
• Film endüstrisinde dikkat çekici fragman yaratma
• Dizili kitapların veya televizyon şovlarının üretiminde merak yaratma
• Oyun endüstrisinde çoklu ve birbiriyle ilişkili görevler tasarlama
• Çevrimiçi satışları teşvik etmek için tıklama teşvikleyici reklamlar oluşturma

Kişisel Kullanım İçin Zeigarnik Etkisinin Faydaları

Birçok kişi tamamlanmamış veya kesintiye uğramış bir görevle gelen müdahaleci düşünceler yaşar, ancak bireyler bu düşünceleri etkili bir şekilde kanalize etmeyi ve işi yapmaya yönelik iç arzuyu öğrenirlerse, kazanılabilecek pek çok kişisel çıkar vardır.

Erteleme eğilimi olan insanlar, görevleri erken başlatmanın veya yapabilecekleri her yerde kolayca göreve başlamanın önemini öğrenebilirler. Zeigarnik etkisi ile ortaya çıkan bilişsel gerginlik, işin zamanında tamamlanıncaya kadar bu kişilerin geri çalışmasına yardımcı olacaktır.

Verimlilik kazandırmanın yanı sıra; çoklu görev uygulaması ile ilgili sorunlar yaşayan bireyler için de verimi artıyor olabilir. Bu nedenle işçiler, yaptıkları çoklu görev miktarına makul sınırlar koymaya, böylece bilişsel aşırı yük ve hayal kırıklığını azaltarak iş performansını artırmaya motive olabilirler.

Öğrenciler çalışmalarında Zeigarnik’ten de yararlanabilirler. Öğrenciler, alakasız etkinlikler içeren uygun molalarla çalışma oturumları tasarlayarak, çalıştıkları konular hakkında daha müdahaleci düşünceler yaşayacak ve bu düşünceleri daha iyi yansıtacak ve güçlendirebilecektir. Kesintisiz uzatılmış bir çalışma periyodu, bilgiyi hatırlamak için genellikle daha az etkilidir.

Zeigarnik Etkisi ve Zihinsel Sağlık İlişkisi

Zeigarnik etkisi, bir kişinin zihinsel sağlığında önemli bir rol oynamaktadır. Eksik görevler, özellikle de olumsuz sonuçlara sahip olan görevler; genellikle sık sık ve stresli müdahaleci düşüncelere neden olur. Bu düşünceler uykuyu azaltabilir, endişeyi teşvik edebilir ve bir kişinin zihinsel ve duygusal kaynaklarını daha da tüketebilir ve muhtemelen yanlış davranışlara katkıda bulunur.

Tersine, Zeigarnik etkisi ise; bir kişiyi görevleri tamamlama, daha iyi alışkanlıklar geliştirme ve uzun süre kalan konuları çözmeye motive ederek, zihinsel refahı geliştirebilir. Görevleri başarılı bir şekilde tamamlamak, kendine güven ve benlik saygısı artırırken, bir başarı hissi verebilir. Verimli çalışma ve çalışma alışkanlıklarının geliştirilmesi; kişisel gelişim ve olgunluk hissine de katkıda bulunur. Ek olarak, stres kaynaklı olaylar için kapanış bulabilen bir kişi muhtemelen psikolojik refah üzerinde uzun vadeli olumlu bir etki yaşayacaktır.

Aşk Hayatında Zeigarnik Etkisi

Tüm bu bilimsel bilgilerin ve kanıtların doğrultusunda, eğer yarım kalmış deneyim unutulmuyorsa; ilk aşkınızı ya da yarım kalmış bir gönül hikayesini kolayca unutamamanızın sebebini bulmuş oluyorsunuz. Beyin, yarım kalanı unutmuyor ve tamamlama ihtiyacıyla çalışıyor. Genellikle tamamına ermemiş aşkınızı unutamamanız, beyninizin size baskısı olabilir. Bunu size beyninizin yaptığını unutmamalısınız ve geçmişinizin etkilerini hayatınızın merkezine koymamalısınız.