Demans, düşünme, hatırlama ve mantık gibi bilişsel işlevlerin kaybıdır ve bu öyle bir düzeyde olabilir ki, kişinin günlük yaşamı ve aktivitelerini yerine getirmesine engel olabilir. Demans sahibi bazı insanlar duygularını kontrol edemezler ve kişilikleri değişebilir. Demansın aşamaları vardır ve başlarda sadece kişinin bazı işlevlerini etkilerken, ağır evrelerinde günlük yaşam aktivitelerini yerine getirmek bile zorlaşır.

Demans insanlar yaşlandıkça daha yaygın hale gelir ve 85 yaş üzeri insanların üçte birinde demans bir şekilde olur. Ama yine de yaşlanmanın normal bir parçası değildir. 90’larının ötesine geçmiş pek çok insanda herhangi bir demans işareti görülmez.

Demansın farklı formları vardır ve bunlardan bir tanesi de Alzheimer hastalığıdır. Belirtiler kişinin sahip olduğu türüne göre değişebilirler.

Demansın İşaret ve Belirtileri Nelerdir?

Demansın işaret ve belirtileri, sağlıklı sinir hücrelerinin çalışmayı bırakmaları, diğer beyin hücreleri ile bağlantılarının kopması ve ölmeleri ile ortaya çıkarlar. Herkes yaşlandıkça bazı sinir hücrelerini kaybeder ancak demans sahibi insanlarda bu kayıp çok daha yüksektir.

Demansın belirtileri değişken olabilirler ve bazıları şöyle olabilirler:

  • Hafıza kaybı, kötü yargılar ve kafa karışıklığı yaşamak
  • Düşünceleri dile getirmede, anlamada ve ifade etmede, okuma ve yazmada zorluklar
  • Tanıdık bir mahallede bile kaybolma
  • Para yönetimi ve fatura ödeme gibi konularda başarısız olma
  • Tekrar eden sorular
  • Bilindik nesneleri tarif etmek için sıradışı kelimeler seçmek
  • Normal günlük işleri tamamlamanın uzun sürmesi
  • Normal günlük işlere ve olaylara karşı ilgiyi kaybetmek
  • Halüsinasyonlar veya yanılgılar yaşamak veya paranoya sahibi olmak
  • Dürtüsel davranmak
  • Diğer insanların duygularını önemsememek
  • Denge ve hareket problemleri

Zeka ve gelişimsel engellere sahip olan insanlar da yaşlandıkça demans geliştirebilirler ve belirtilerini tanımlamak zor olabilir. Bu nedenle kişinin mevcut yeteneklerindeki değişimleri gözlemlemek ve demans işaretlerini incelemek gerekir.

Demansın Sebebi Nedir?

Alzheimer ve onla bağlantılı demansın sebebi değişken olabilir ve beyindeki değişimlere bağlı olabilir. Araştırmalara göre beyindeki bazı değişimler belli demans formları ile bağlantılılar ama çoğu vakada altta yatan sebep bilinmemektedir. Nadir genetik mutasyonlar da az sayıda insanda demansa sebep olabilirler.

Kanıtlanmış bir önleme yöntemi olmamasına karşın genel olarak sağlıklı yaşamak risk faktörlerini azaltmaya yardımcı olabilir.

Farklı Demans Türleri Nelerdir?

Çeşitli bozukluklar ve faktörler demans gelişiminde rol oynarlar. Nörodejeneratif bozukluklar beyin işlevlerinde ve nöron kaybında geri dönülemez sonuçlara sebep olabilirler. Şu anda bu hastalıklar için kesin sonuç veren bir tedavi yoktur.

En yaygın beş demans formu şu şekildedir:

  • Alzheimer hastalığı: Yaşlı yetişkinlerde en yaygın demans sebebidir. Beyindeki değişimlerde, anormal protein birikimlerinden kaynaklanır.
  • Frontotemporal demans: Nadir bir demans formudur ve 60’ından genç insanlarda ortaya çıkma eğilimindedir. Tau ve TDP-43 proteinlerinin anormal miktarlarda ve şekillerde olmasıyla bağlantılıdır.
  • Lewy beden demansı: Bu demans formu alfa-synuclein adı verilen proteinin anormal birikiminden kaynaklanır.
  • Vasküler demans: Bu demans formu beyindeki kan damarlarının hasar görmesinden ve beyne giden kan ve oksijen akışını bozmasından kaynaklanır.
  • Karma demans: İki veya daha fazla demans türünün birleşiminden kaynaklanır.

Demans benzeri belirtilere sebep olan diğer rahatsızlıklar durdurulabilir ve hatta geri çevrilebilirler. Örneğin beyinde sıvı birikiminden kaynaklı demans genelde tedavi ile geçer.

Buna ek olarak stres, anksiyete, depresyon gibi tıbbi rahatsızlıklar demansı andıran ciddi hafıza problemlerine sebep olabilirler veya belli ilaçların yan etkileri de buna yol açabilirler.

Araştırmacılar demans veya demans benzeri belirtilere sebep olabilen pek çok rahatsızlık tanımlıyorlar. Bunlar arasında şunlar var:

  • Argirofilik tahıl hastalığı: yaygın ve geç başlayan bir dejeneratif hastalıktır.
  • Creutzfeldt-Jacob hastalığı: nadir bir beyin bozukluğudur.
  • Huntington hastalığı: kalıtımsal ve progresif bir beyin hastalığıdır.
  • Kronik travmatik ensefalopati: tekrar eden travmatik beyin hasarından kaynaklanır.
  • HIV-bağlantılı demans: HIV virüsünün beyne sıçramasından kaynaklanan nadir bir hastalıktır.

Çeşitli demans türlerinin belirtilerinde ortaya çıkan kesişmeler doğru teşhisi zorlaştırır. Ancak doğru teşhis, en iyi tedavi için gereklidir.

Demans Nasıl Teşhis Edilir?

Demansı teşhis etmek için doktorlar ilk olarak kişinin altta yatan tedavi edilebilir herhangi bir hastalığa sahip olup olmadığına göz atarlar. Fizik muayene ile tansiyona ve diğer hayati değerlere bakılır, ayrıca laboratuvar testleri ile kan ve diğer sıvılardaki kimyasal düzeylerine, hormonlara, vitaminlere bakılabilir. Böylece belirtilere yol açan sebepler değerlendirilebilirler.

Kişinin tıbbi ve aile geçmişine göz atılması da demans riskine dair önemli fikirler verebilir. Genelde demansın ailede görülüp görülmediği, belirtilerin nasıl ve ne zaman başladığı, davranış ve kişilikteki değişimler ile kişinin belirtileri kötüleştirebilecek ilaçlar alıp almadığı sorgulanır.

Demans teşhisi için aşağıdaki prosedürler uygulanabilirler:

  • Bilişsel ve nörolojik testler: Bu testler ile düşünsel ve fiziksel işlevler değerlendirilirler. Bunlar arasında hafıza, problem çözme, dil yetenekleri ve matematik yetenekleri ile denge, duyusal tepkiler ve reflekslere dair ölçümler vardır.
  • Beyin taramaları: Bu testler ile inme, tümörler ve diğer demans sebepleri ortaya çıkarılabilirler. Taramalarda beyin yapısı ve işlevlerindeki değişimler de tanımlanabilirler. En yaygın tarama türleri şöyledir:
    • Bilgisayarlı tomografi: X ışınları ile beyin ve diğer organların görüntüleri elde edilir.
    • MRI taraması: Manyetik alanlar ve radyo dalgaları ile bedendeki dokuların, organların, kemiklerin ve sinirlerin detaylı görüntüleri elde edilir.
    • Pozitron emisyon tomografisi: Radyasyon ile beyin aktivitesinin görüntüleri elde edilir.
  • Psikiyatrik değerlendirme: Bu değerlendirme ile depresyon ve diğer zihinsel rahatsızlıkların belirtilere katkıda bulunup bulunmadıkları incelenir.
  • Genetik testler: Bazı demans türleri kişinin genlerinden kaynaklanır. Bu vakalarda genetik testler insanların demans riski altında olup olmadıklarını gösterebilirler. Test olmadan önce ve olduktan sonra bir genetik danışman ile konuşmak önemlidir.
  • Kan testleri: Doktorlar artık Alzheimer olan insanların kanlarında anormal düzeyde bulunan ve biriken beta-amyloid düzeylerini ölçmek için kan testleri kullanabiliyorlar. Bazı diğer kan testleri de gelişim sürecinde. Ancak bunlara erişim hala çok kolay değil.

Belirtilerin erken teşhisi önemli çünkü bazı sebepler tedavi edilebilir durumdalar. Ancak çoğu durumda demans sebebi bilinmez ve tedavi edilemez. Yine de erken teşhis almak rahatsızlığı yönetmek ve önden planlamak için uygundur.

Kim Demans Teşhisi Koyabilir?

Genelde ilk olarak aile hekiminize görünmek ilk adımdır. Bu durum düşünme, hareket ve davranışlarınızda değişimler görmenizle tetiklenebilir. Ancak son tanı her zaman nörologlar tarafından konulur. Aile hekiminiz uygun uzmana görünmeniz için sizi yönlendirecektir.