Uykusuzluk ya da tıbbi adıyla insomni, dünya çapında milyonlarca kişiyi düzenli olarak etkileyen bir uyku bozukluğu. Kısacası, uykusuzluğu olan bireyler uykuya dalma veya uyur durumda kalma zorluğu yaşıyorlar ve bunun etkileri yıkıcı olabilir.
Uykusuzluk genelde gündüz vakti uyku haline, sinirliliğe, hem fiziksel hem de mental olarak kötü hissetmeye sebep olur.
Duygudurum değişimleri, huzursuzluk ve anksiyete de yaygın ilişkili belirtiler arasında.
Uykusuzluk aynı zamanda kronik hastalıklar geliştirme riskiyle de bağlantılı. Ulusal Uyku Kurumu’na göre Amerika’daki yetişkinlerin %30 ila %40’ı son 12 ay içerisinde uykusuzluk belirtileri yaşamış ve %10 ila %15’i ise kronik uykusuzluğa sahip olduğunu söylüyor.
Uykusuzluk Hakkında Hızlı Bilgiler
• Uykusuzluğun pek çok sebebi olabilir.
• Amerikalıların %30-40’ı her sene uykusuzluk yaşadığını söylüyor.
• Uykusuzluk sıklıkla hastalıklar ve yaşam tarzı gibi başka sebeplerden kaynaklı.
• Uykusuzluk sebepleri arasında psikolojik faktörler, ilaçlar ve hormon düzeyleri var.
• Uykusuzluk tedavisi tıbbi veya davranışsal olabilir.
Sebepleri
Uykusuzluk fiziksel ve psikolojik faktörlerden kaynaklanabilir. Bazen kronik uykusuzluğa sebep olabilen başka tıbbi sebepler olabilir ancak geçici uykusuzluk son zamanlardaki olaylardan kaynaklanabilir. Genelde şunlardan kaynaklanır:
• Günlük ritimde bozulma: jetlag, iş değişimleri, yüksek rakım, çevresel gürültü, aşırı sıcak ve soğuk
• Psikolojik bozukluklar: bipolar bozukluk, depresyon, anksiyete bozuklukları veya saykotik bozukluklar
• Tıbbi rahatsızlıklar: kronik ağrı, kronik yorgunluk sendromu, konjestif kalp iflası, anjin, asit reflü hastalığı, kronik obstrüktif kapakçık hastalığı, astım, uyku apnesi, Parkinson ve Alzheimer hastalıkları, hipertiroid, artrit, beyin lezyonları, tümör ve felç
• Diğer faktörler: horlayan bir partnerle uyuma, parazitler, genetik rahatsızlıklar, fazla aktif zihin ve hamilelik
Yatak Odasında Medya Teknolojileri
Çocuklar ve yetişkinler üzerine yapılan bazı küçük çalışmalarda uyumadan önce televizyon veya akıllı telefonlardan gelen ışığa maruz kalmanın doğal melatonin düzeylerini etkileyebildiği ve uykuya dalana kadar geçen zamanı arttırdığı belirtiliyor.
Buna ek olarak Rensselaer Politeknik Enstitüsü tarafından yapılan bir çalışmada arka aydınlatmalı tablet bilgisayarların da uyku düzenlerini etkileyebildiği görülüyor. Bu çalışmalar yatak odasında teknolojinin uykusuzluğu daha kötü hale getirebileceğini ve komplikasyonlara sebep olabileceğini gösteriyorlar.
İlaçlar
Amerikan Emekliler Kurumu aşağıdaki ilaçların bazı hastalarda uykusuzluğa sebep olduklarını belirtiyor:
• kortikosteroidler
• statinler
• alfa blokerlar
• beta blokerlar
• SSRI antidepresanlar
• ACE inhibitörleri
• ARBler
• kolinesteraz inhibitörleri
• ikinci nesil H1 agonistler
• glukosamin
Belirtiler
Uykusuzluğun kendisi altta yatan bir tıbbi rahatsızlığın belirtisi olabilir. Ancak uykusuzluk ile ilişkilendirilen bazı işaret ve belirtiler şöyle:
• Gece uykuya dalma zorluğu
• Gece uyanma
• İstenenden erken uyanma
• Gece uykusundan sonra hala yorgun olmak
• Gündüz vakti yorgunluğu veya uyku hali
• Sinirlilik, depresyon veya anksiyete
• Kötü konsantrasyon ve odaklanma
• Koordinasyon zorluğu, hata ve kazalarda artış
• Gerilim tipi baş ağrıları
• Sosyalleşme zorlukları
• Mide bağırsak belirtileri
• Uyku hakkında endişelenme
Uykusuzluk başka belirtilere de sebep olabilir. Etkilenen kişi tamamen uyanmış ve tazelenmiş hissetmeyebilir, gün boyunca uyku ve yorgunluk hissine sahip olabilir.
Uykusuzluk problemi çekenlerde konsantrasyon ve işlere odaklanma zorluğu yaşamak yaygındır. ABD’deki Ulusal Kalp, Akciğer ve Kan Enstitüsü’ne göre alkol kaynaklı olmayan araç kazalarının %20’si sürücünün uykusundan kaynaklanıyor.
Tipleri
Uykusuzluğun içerisinde çok geniş uyku bozuklukları var, uyku kalitesinde yoksunluktan uyku miktarından yoksunluğa kadar.
Uykusuzluk 3 temel kategoriye ayrılıyor:
• Geçici uykusuzluk: belirtiler üç geceye kadar tekrar ederlerse olur.
• Akut uykusuzluk: kısa vadeli uykusuzluk da denilir. Belirtiler bir kaç hafta devam ederler.
• Kronik uykusuzluk: bu tip aylarca, bazen de yıllarca devam edebilir. Ulusal Sağlık Enstitüleri’ne göre kronik uykusuzluk vakalarının büyük kısmı başka bir büyük sorunun yan etkisi olmakta.
Tedavi
Bazı uykusuzluk tipleri altta yatan sebep ortadan kalktığında veya tedavi edildiğinde geçer. Genel olarak uykusuzluk tedavisi sebebin bulunması üzerinedir.
Bir kez tanımlandığı zaman altta yatan sebep doğru şekilde tedavi edilebilir veya düzeltilebilir.
Uykusuzluğun altta yatan sebebini tedavi etmenin yanında hem tıbbi hem de davranışsal tedaviler terapi olarak kullanılabilirler.
İlaçlı olmayan yaklaşımlar arasında bilişsel davranış terapisi gibi birebir danışmanlık seansları veya grup terapileri bulunabilir.
Uykusuzluğun tıbbi tedavi seçenekleri arasında şunlar var:
• reçeteli uyku hapları
• antidepresanlar
• uykuya yardımcı olan maddeler
• antihistaminler
• melatonin
• ramelteon
Ev Reçeteleri
Uykusuzluk için bazı ev reçeteleri şöyle:
• Uyku hijyenini iyileştirmek: Çok fazla veya az uyumamak, günlük spor, uykuyu zorlamamak, düzenli bir uyku düzenine sahip olmak, gece kafein tüketmemek, sigaradan kaçınmak, yatağa aç gitmekten kaçınmak ve konforlu bir uyku ortamı oluşturmak.
• Rahatlama teknikleri kullanmak: Örnekleri arasında meditasyon ve kas rahatlatma mevcut.
• Uyarıcı kontrol terapisi: Sadece uykulu olunca yatağa gitmek. TV izlemekten, okumaktan, yemekten ve yatakta dertlenmekten kaçınmak. Haftasonları dahil her sabah için alarmı aynı saate kurun ve gündüz uzun süre uyumaktan kaçının.
• Uyku kısıtlaması: Yatakta geçirilen vakti azaltmak ve vücudu kısmen uykusuz bırakmak yorgunluğu arttırabilir ve gelecek gece için vücudu hazır edebilir.
Teşhis
Bir uyku uzmanı kişinin tıbbi geçmişi ve uyku düzeni hakkında sorular soracaktır.
Altta yatabilecek sebepler için fiziksel muayene de gerçekleştirilebilir. Doktor psikolojik bozuklukları ve madde ile alkol kullanımını da sorgulayabilir.
Stanford Uyku Bilimleri ve Tıbbı Merkezi uykusuzluğu genelde uyku bozukluğu olarak tanımlıyor.
Uykusuzluğun teşhisi için uyku bozukluğunun 1 aydan daha fazla sürmesi gerekli. Ayrıca hastanın sağlığını da negatif yönde etkilemeli. Bunun için performansı etkileyebilir, ruh halini bozabilir veya rahatsızlık yaratabilir.
Hastanın uyku düzenini daha iyi anlamak için uyku günlüğü tutması istenebilir.
Diğer testler arasında polisomnograf bulunuyor. Bu gece uykusu testi uyku düzenini kayıt eder. Ek olarak aktigrafi de uygulanabilir. Bu küçük, bileğe takılan cihaz hareketi ve uyku-uyanıklık düzenlerini kaydeder.
Risk Faktörleri
Uykusuzluk her yaştan insanı etkileyebilir ancak yetişkin kadınlarda yetişkin erkeklerden daha fazla görülür. Okul ve iş performansını bozabilir, obezite, anksiyete, depresyon, sinirlilik, konsantrasyon problemleri, hafıza problemleri, kötü bağışıklık sistemi fonksiyonları ve azalan tepki zamanına sebep olabilir.
Uykusuzluk deneyimi yaşaması muhtemel olan kişiler şöyle:
• seyahat edenler, özellikle de çoklu zaman dilimlerinde olanlar
• vardiyası sık sık değişen vardiya işçileri
• yaşlılar
• yasadışı uyuşturucu kullanıcıları
• ergen veya genç yetişkin öğrenciler
• hamile kadınlar
• menopozdaki kadınlar
• zihinsel sağlık problemleri olanlar
