Stres her zaman kötü değil. Küçük dozlarda baskı altında işlev göstermenize yardımcı olabilir ve elinizden gelenin en iyisini yapmanız için sizi motive edebilir. Ancak sürekli olarak acil modunda dolaşmanız halinde, zihniniz ve bedeniniz bunun bedelini öder. Eğer kendinizi düzenli olarak tükenmiş ve bitkin buluyorsanız, sinir sistemini tekrar dengeye getirmek için çalışmaya başlamanız gerekli. Kronik stresin işaret ve belirtilerini tanımayı öğrenerek ve onun zararlı etkilerini azaltacak adımlar atarak kendinizi koruyabilirsiniz.

Stres Nedir?

Stres bedenin her türlü talep ve tehditlere karşı tepki verme yoludur. Gerçek ve hayali de olsa bir tehlike sezdiğiniz zaman, bedenin savunması bir üst vitese geçer ve “savaş veya kaç” veya “stres tepkisi” adı verilen otomatik işlemi başlatır.

Stres tepkisi bedenin sizi koruma yoludur. Doğru şekilde çalıştığı zaman odaklı, enerjik ve ayık kalmanıza yardımcı olur. Acil durumlarda stres yaşamınızı kurtarabilir ve size kendinizi savunmak için ekstra güç verir. Örneğin bir araç kazasını engellemeniz için frene asılmanızı sağlayabilir.

Stres zorluklarla karşı karşıya gelmenize de yardımcı olur. İş yerindeki suınumlarda sizi ayakta tutan şeydir, bir oyun oynarken konsantrasyonunuzu daha keskin hale getirir veya sınav zamanı TV izlemek yerine ders çalışmanızı sağlar. Ancak belli bir noktadan sonra stres yardımcı olmayı bırakır ve sağlığınıza, ruh halinize, üretkenliğinize, ilişkilerinize ve yaşam kalitenize büyük zarar vermeye başlar.

Savaş veya Kaç Tepkisi: Bedende Neler Olup Biter?

Tehdit altında hissettiğiniz zaman, sinir sisteminiz stres hormonları olan kortizol ve adrenalini salgılayarak vücudu acil eylem çağrısına davet ederler. Kalp daha hızlı atar, kaslar sıkılır, tansiyon yükselir, nefes hızlanır, duyularınız daha keskin hale gelir. Bu fiziksel değişimler güç ve dayanıklılığınızı arttırır, reaksiyon zamanınızı iyileştirir, odağınızı yükseltir ve tehlike anında savaşa veya kalmaya hazır hale getirir.

Kronik Stresin Etkileri

Sinir sistemi duygusal ve fiziksel tehditleri ayırt etmekte pek iyi değildir. Eğer bir arkadaşınızla tartıştığınız için çok stresliyseniz veya iş için acele bir durum varsa, faturalar biriktiyse, beden buna gerçek bir ölüm ya da kalım savaşı gibi tepki verebilir. Acil stres sistemi ne kadar fazla etkinleşirse o kadar kolay tetiklenir ve onu kapatmak o kadar zorlaşır.

Eğer günümüzün talepkar dünyasında çoğumuzda olduğu gibi sizin de sık sık streslenme eğiliminiz varsa, bedeniniz çoğu zaman daha yüksek bir stres düzeyinde kalabilir. Bu da ciddi sağlık sorunlarına sebep olabilir. Kronik stres vücuttaki neredeyse her sistemi bozabilir. Bağışıklık sistemini baskılayabilir, sindirimi ve üreme sistemlerini bozabilir, kalp krizi ve beyin kanaması riskini arttırır, yaşlanma sürecini hızlandırır. Hatta beyni tekrar programlayabilir ve sizi anksiyeteye, depresyona ve diğer zihinsel sağlık problemlerine daha açık hale getirir.

Stresten kaynaklanan veya onun tarafından güçlendirilen sağlık problemleri şöyle:

  • Depresyon ve anksiyete
  • Herhangi bir tür ağrı
  • Uyku problemleri
  • Otoimmün hastalıklar
  • Sindirim problemleri
  • Egzema gibi cilt problemleri
  • Kalp hastalıkları
  • Kilo problemleri
  • Üreme sistemi sorunları
  • Düşünme ve hafıza problemleri

Aşırı Stresin İşaret ve Belirtileri

Stres hakkındaki en tehlikeli şey, üzerinize gizlice gelebilmesi. Çünkü ona alışırsınız. Hatta tanıdık ve normal hale gelmeye başlar. Onun sizi ne kadar etkilediğini size olan etkisi büyük olsa bile fark etmezsiniz. Bu nedenle aşırı stresin yaygın uyarı işaretleri ve belirtileri hakkında farkındalık sahibi olmak gerekli.

Bilişsel belirtiler:

  • Hafıza problemleri
  • Konsantrasyon zorluğu
  • Kötü yargılar
  • Sadece negatif görme
  • Kaygılı ve aşırı düşünceler
  • Sürekli endişeler

Duygusal belirtiler

  • Depresyon ve genel mutsuzluk
  • Anksiyete ve üzüntü
  • Ruh hali bozukluğu, sinirlilik veya kızgınlık
  • Bitkinlik hissi
  • Yalnızlık ve izolasyon
  • Diğer zihinsel ve duygusal sağlık problemleri

Fiziksel belirtiler:

  • Ağrılar ve hamlamalar
  • İshal veya kabızlık
  • Bulantı ve sersemlik
  • Göğüs ağrısı, hızlı kalp ritmi
  • Cinsel istekte azalma
  • Sık sık soğuk algınlığı veya grip

Davranışsal belirtiler:

  • Daha fazla veya az yeme
  • Çok fazla veya az uyuma
  • Başkalarından çekinme
  • Erteleme veya sorumlulukları gözardı etme
  • Rahatlamak için alkol, sigara veya uyuşturucu kullanımı
  • Tırnak yeme, evde ileri geri yürüme gibi gerginlik alışkanlıkları

Stres Sebepleri

Strese sebep olan durumlara veya baskılara stres kaynakları denir. Bunların genelde işte yorulma, ilişkide dalgalanmalar gibi negatif şeyler olduğunu düşünürüz. Ancak sizden talebi olan herhangi bir şey stresli olabilir. Bunlar arasında evlenme, ev satın alma, üniversiteye gitme ve terfi alma gibi pozitif olaylar da olabilirler.

Elbette tüm stresler dış faktörlerden kaynaklanmazlar. Stres ayrıca iç kaynaklı olabilir. Özellikle de olabilecek veya olmayabilecek bir şeye dair fazla endişeniz varsa veya yaşam hakkında mantıksız, pesimist düşünceleriniz varsa.

Son olarak, en azından kısmen, strese sebep olan şey sizin ona dair algınız olabilir. Size stresli gelen bir durum başkasında hiç etki yaratmayabilir, hatta onu keyiflendirebilir bile. Bazılarımız insanların önüne çıkıp konuşmaktan korkabilirken, başkaları spot ışıkları altında olmaktan hoşlanabilir. Bir insan baskı altında daha iyi hale gelirken ve bir zaman sınırı varken en iyi performansını gösterirken, bir diğeri iş talepleri bu kadar yoğun olduğunda kendini kapatabilir. Siz yaşlı ebeveynlerinize yardımcı olmaktan keyif alırken, kardeşiniz bu bakıcılık işlerini yorucu ve stresli bulabilir.

Stresin yaygın dış kaynakları şöyle:

  • Yaşamdaki büyük değişimler
  • İş veya okul
  • İlişki problemleri
  • Finansal problemler
  • Çok meşgul olma
  • Çocuk ve aile

Yaygın iç stres kaynakları şöyle:

  • Pesimizm
  • Belirsizliği kabullenememe
  • Esneklik yoksunluğu, katı düşünceler
  • Gerçek olmayan beklentiler ve mükemmeliyetçilik
  • Ya hep ya hiç tavrı

Yaşamdaki En Stresli 10 Olay

Oldukça geçerli sayılan Holmes ve Rahe Stres Ölçeği’ne göre yetişkinlerin yaşamlarındaki hastalıklara katkıda bulunabilecek en yaygın 10 stresli olay şöyle:

  • Eşin ölümü
  • Boşanma
  • Evlilikte ayrılma
  • Hapis
  • Yakın bir aile üyesinin ölümü
  • Yaralanma ve hastalıklar
  • Evlilik
  • İş kaybı
  • Evlilikte uzlaşma
  • Emeklilik

Sizin İçin Ne Stresli?

Bir olay veya durum size stres verdiğinde, problemle başa çıkmak ve dengenizi kazanmak için yöntemler mevcut. Yaşamdaki bazı yaygın stres kaynakları şöyle:

İşte Stres

Bir miktar işyeri stresi normal olsa da, aşırı stres üretkenlik ve performansınızı bozabilir, fiziksel ve duygusal sağlığınızı etkileyebilir ve ilişkiler ile ev hayatınızı etkileyebilir. Hatta işyerindeki başarı ve başarısızlık arasındaki farkı da belirleyebilir. Hırslarınız veya işteki talepleriniz ne olursa olsun, kendinizi stresin hasar veren etkilerine karşı koruyacak, iş tatminini arttıracak ve iş içinde ve dışında sağlığınızı arttıracak adımlar atabilirsiniz.

İş Kaybı ve İşsizlik Stresi

Birinin işini kaybetmesi en stresli deneyimlerden birisi. Sinirli, yaralanmış ve depresif hissetmek, kayıp için yas tutmak, gelecekte ne olacağına dair kaygılar yaşamak normal. İş kaybı ve işsizlik tek seferde çok fazla zorluk sunar ve bu da öz saygınız ile amaç hissinizi yok eder. Stres çok fazla gibi görünebilir ancak bu zorlu dönemden daha güçlü, daha dirençli ve yenilenmiş ve amaç hissi ile çıkmanızı sağlayabilecek çok adım var.

Bakıcı Stresi

Bakıcı olmanın talepleri biraz fazla olabilir, özellikle de duruma dair kontrolünüz azsa veya çok meşgulseniz. Eğer bakıcı olmanın stresi kontrol altına alınmazsa, sağlığınıza, ilişkilerinize ve zihin durumunuza zarar verebilir, zamanla sizi bitirir. Ancak bakıcı stresinin etkilerini azaltmak ve tekrar denge, keyif ve umut kazanmak için yapılabilecek çok şey var.

Kayıp ve Yas

Birisinin veya sevilen bir şeyin kaybı ile başa çıkmak yaşamdaki en büyük stres kaynakları arasında. Sıklıkla bir kaybın stresi ve acısı çok fazla oluyor. Her çeşit zorlu ve beklenmedik duyguyu yaşayabilirsiniz. Bunlar arasında şok ve kızgınlık, inanamama, suçluluk ve büyük üzüntü bulunabilir. Yas tutmanın doğru veya yanlış bir yolu olmasa da, acı ile başa çıkmanın sağlıklı yolları var ve zaman içerisinde bunlar üzüntünüzü hafifletebilir, kaybınızı kabullenmenize yardımcı olabilir, yeni anlamlar bulmanıza yardımcı olabilir ve yaşamınıza devam etmenizi sağlayabilirler.

Ne Kadar Stres Çok Fazla?

Stres yaygın bir hasara sebep olabileceği için kendi sınırlarınızı bilmek önemli. Fakat ne kadar stresin çok fazla olduğu kişiden kişiye değişir. Bazı insanlar yaşamın onlara attığı yumrukla başa çıkabilirken, bazıları küçük engeller karşısında bile yıkılır. Bazıları yüksek stresli bir yaşam tarzının getirdiği heyecanla daha iyi hale bile gelebilirler.

Stres tolerans düzeylerini etkileyen faktörler şöyle:

Destek ağınız: Destekleyici arkadaş ve aile üyelerinin güçlü bir ağ oıluşturmaları, strese karşı ciddi bir kalkandır. Güvenebileceğiniz insanlar olduğu zaman, yaşamın baskıları o kadar da zorlu görünmezler. Diğer yandan ne kadar yalnız ve izole olursanız, strese düşme riskiniz  o kadar fazla.

Kontrol hissi: Eğer olayları etkileme ve zorlukların üstesinden gelme yeteneğinize ve kendinize olan güveniniz yüksek olursa, stresi karşılamak daha kolay olur. Diğer yandan yaşamınızı kontrol edemediğinizi düşünüyorsanız, çevrenizin ve durumların elindesiniz demektir ve bu da stresin sizi yolunuzdan çıkarma ihtimalinin daha fazla olduğunu gösterir.

Yaklaşımınız ve görünümünüz: Yaşama ve kaçınılamaz zorluklara karşı bakışınız, stresi yönetme kabiliyetinizde fark yaratır. Eğer genel olarak umutlu ve optimist biriyseniz, daha az yatkın olursunuz. Strese dayanıklı insanlar zorlukları benimseme, daha iyi bir espri anlayışına sahip olma, daha yüksek bir amaca inanma ve değişimi yaşamın kaçınılmaz bir parçası olarak görme eğilimine sahiplerdir.

Duygularla başa çıkma yeteneğiniz: Eğer üzgün, sinirli, endişeli olduğunuzda kendinizi nasıl yatıştıracağınızı bilmiyorsanız, stresli ve sinirli olma ihtimaliniz daha fazla. Duygularınızı tanımlama ve onlarla uygun şekilde başa çıkma yeteneği strese karşı toleransınızı arttırabilir ve zorlukların üstesinden gelmenizi sağlayabilir.

Bilgi ve hazırlıklarınız: Stresli durumlar hakkında ne kadar uzun süreceği ve ne beklenmesi gerektiği gibi daha fazla bilgiye sahip olursanız, başa çıkması daha kolay olur. Örneğin operasyondan sonra ne bekleyeceğinzie dair gerçekçi bir resim ile ameliyata girerseniz, ağrılı iyileşme süreci hemen iyileşeceğinizi düşünmenize göre daha az stresli geçer.

Stresle Başa Çıkma Yeteneğini İyileştirme

Hareket edin: Aktivite düzeyinizi arttırmak stresi azaltmak ve daha iyi hissetmek için uygulayabileceğiniz taktiklerden birisi. Düzenli egzersiz ruh halinizi iyileştirebilir ve endişelerden sizi uzaklaştırarak, stresi besleyen negatif düşünceler döngüsünden çıkmanıza yardımcı olabilir. Yürüme, koşma ve dans gibi ritmik egzersizler özellikle etkililer. Özellikle de hareket ederken dikkatinizi fiziksel hislerinize odaklarsanız.

Başkalarına bağlanma: Başka bir insanla yüzyüze konuşma gibi basit bir iş, sinirli ve güvensiz hissettiğiniz anlarda stresi alan hormonların tetiklenmesini sağlayabilir. Sadece kısa bir kaç kelime veya başka bir insandan arkadaşça bir bakış bile sinir sisteminizi yatıştırabilir. Bu nedenle ruh halinizi iyileştiren insanlarla vakit geçirin ve sorumluluklarınızın sizi sosyal yaşamınızdan alıkoymasına müsaade etmeyin. Eğer herhangi bir yakın ilişkiniz yoksa veya ilişkileriniz stresinizin kaynağıysa, daha güçlü ve tatmin edici bağlar kurmayı önceliğiniz haline getirin.

Duyularınızı harekete geçirin: Stresle başa çıkmanın hızlı yollarından bir tanesi görme, duyma, tatma, koklama, dokunma ve hareket duyularınızın bir veya bir kaç tanesini harekete geçirmek. Burada temel nokta sizin için işe yarayan girdiyi bulabilmek. Moral düzelten bir şarkı sizi sakinleştiriyor mu? Veya kavrulmuş kahve koklamak? Veya bir hayvanı beslemek bir anda size dengede mi hissettiriyor? Herkes duyulara farklı tepki verir ve bu nedenle sizin için en iyi olanı deneyimleyerek bulabilirsiniz.

Rahatlamayı öğrenin: Stresi yaşamınızdan tamamen çıkaramazsınız ancak onun sizi ne kadar etkilediğini kontrol altına alabilirsiniz. Yoga, meditasyon, derin nefes gibi rahatlama teknikleri bedenin rahatlama tepkisini aktive eder ve bu stres tepkisinin tam tersi olan bir dinlenme durumudur. Düzenli olarak uygulandıkları zaman bu aktiviteler günlük stres düzeyinizi azaltırlar ve keyif, dinginlik duygularını güçlendirirler. Ayrıca baskı altında sakin kalma yeteneğinizi de arttırırlar.

Sağlıklı beslenin: Yediğiniz gıdalar ruh halinizi iyileştirebilir veya kötüye götürebilir, yaşamdaki stres kaynaklarıyla başa çıkma yeteneğinizi etkileyebilirler. İşlenmiş ve hızlı gıdalardan, rafine karbonhidratlardan ve şekerli atıştırmalıklardan oluşan bir beslenme stres belirtilerini daha kötü hale getirirken, taze meyve ve sebzeler, yüksek kaliteli proteinler, omega-3 yağ asitleri bakımından zengin bir beslenme yaşamın iniş çıkışları ile daha iyi baş etmenize yardımcı olurlar.

Dinlenin: Yorgun hissetmek mantıksız düşünmenize sebep olarak stresi arttırabilirler. Aynı zamanda, kronik stres de uykunuzu bozabilir. Uykuya dalmakta veya gece uykuda kalmakta zorlansanız da, uykuyu iyileştirmenin pek çok yolu var ve böylece daha az stresli, daha fazla üretken ve duygusal olarak dengeli hissedebilirsiniz.

Koronavirüs ( Covid-19), sizde travma oluşturduysa ve sürekli olarak bu konu ile ilgili yoğun ve süreğen kaygı hissediyorsanız ve  neler yapacağınızı, nasıl baş edeceğinizi bilmiyorsanız bunu birlikte çalışabiliriz. Online terapi almak isterseniz bana bu numaralardan ulaşabilirsiniz.

Uzman Klinik Psikolog Diana Güler
Telefon: 0216 266 24 48 & 0533 086 30 22
Mail: info@dianaguler.com
İnstagram: dianagulerr